«ما هرکاری برای آزادی آنها انجام دادیم»:  چگونه اتحاد جماهیر شوروی به مهمترین مستعمره فرانسه برای مقابله با پاریس کمک کرد

کمک به پاکسازی مین، همکاری در زمینه انرژی، آبیاری، متالورژی [استخراج و فرآوری فلزات]، اردوهای تابستانی کودکان، تاریخچه دوستی بین الجزایر و اتحاد جماهیر شوروی را رقم زد.

در اوایل سال ۲۰۲۴، مسکو اعلام کرد که قصد دارد «خانه‌ای روسی» در الجزایر تأسیس کند. این مرکز فرهنگی به افراد خارجی و محلی، فرصتی برای یادگیری زبان و فرهنگ روسیه ارائه می‌دهد.

در سال‌های اخیر، تقاضا برای چنین مرکز فرهنگی افزایش یافته است. چرا که هزاران نفر از روس‌ها (بسیاری از آن‌ها از دوران شوروی) در الجزایر زندگی می‌کنند و جوانان الجزایری نیز علاقه فزاینده‌ای به فرهنگ روسیه نشان می‌دهند.

در دوران اتحاد جماهیر شوروی، این کشور کمونیستی بسیاری از سیاستمداران الجزایر را آموزش می‌داد، پرسنل نظامی را تربیت می‌کرد و به تجهیز نیروی هوایی و دریایی این کشور می‌پرداخت. ارتش الجزایر بخش اعظمی از موفقیت‌های حرفه‌ای خود را مدیون مدارس و آکادمی‌های نظامی شوروی و روسیه است. بین سال‌های ۱۹۶۱ تا ۲۰۲۳ بیش از ۶۰ هزار سرباز در این مراکز آموزش دیده‌اند.

هزاران متخصص الجزایری در رشته‌ها و صنایع مختلف نیز در اتحاد جماهیر شوروی آموزش دیده‌اند. بسیاری از آنها با همسران و فرزندان روسی خود به کشورشان بازگشتند. در چنین خانواده‌های چند فرهنگی، زبان و فرهنگ روسی نسل به نسل منتقل شده است.

امروزه بیش از ۱۰۰۰ زن روسی در الجزایر زندگی می‌کنند. در سال ۱۹۸۹ شورای هماهنگی روس‌های مقیم، «انجمن زنان روسی در الجزایر» را تأسیس کرد. این انجمن زنان روس و زنانی از جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی را در خود جای داده است.

طبق وب سایت این انجمن، «هدف اصلی این انجمن حفظ زبان و سنت‌های روسی است. هر ساله ما کنفرانس‌هایی را برگزار می‌کنیم که زنانی از سایر شهرهای الجزایر نیز در آنها شرکت می‌کنند. این امر به ما کمک می‌کند تا به یکدیگر نزدیک‌تر شویم و از زندگی هموطنانمان در سایر شهرهای الجزایر، از موفقیت‌ها و مشکلات آنها آگاه شویم.»
اتحاد جماهیر شوروی اولین کشوری بود که روابط دیپلماتیک با الجزایر برقرار کرد. این اتفاق در مارس ۱۹۶۲ چهار ماه قبل از اعلام رسمی استقلال الجزایر از فرانسه رخ داد.

دو سال قبل از آن، اتحاد جماهیر شوروی الجزایر را به طور غیررسمی به رسمیت شناخته بود. در ۳ اکتبر ۱۹۶۰ نیکیتا خروشچف، دبیر کل حزب کمونیست شوروی، در حاشیه پانزدهمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با اعضای دولت الجزایر دیدار کرد. چند روز بعد، او اعلام کرد که این دیدار به معنای به رسمیت شناختن دولت موقت جمهوری الجزایر توسط اتحاد جماهیر شوروی است.

خروشچف در آن زمان گفت: «ما، مردم شوروی، با تمام ملت‌های ستم‌دیده که علیه استعمارگران برای استقلال خود می‌جنگند، همدردی می‌کنیم. چگونه می‌توانیم مردم بزرگ عرب را که برای استقلال و آزادی خود مبارزه می‌کنند، از این قاعده مستثنی کنیم؟ ما برای مبارزه آنها دست می‌زنیم. ما از هر گونه کمک ممکن به مردم الجزایر در مبارزه آنها برای استقلال و آزادی دریغ نکرده‌ایم و در آینده نیز این کار را ادامه خواهیم داد.»

از آغاز جنگ استقلال الجزایر (۱۹۵۴-۱۹۶۲) علیه استعمار فرانسه، اتحاد جماهیر شوروی از مردم الجزایر حمایت کرد. شوروی در سازمان ملل و مجامع بین‌المللی مختلف از الجزایر دفاع می‌کرد، کمک‌های مالی، مادی و نظامی ارائه می‌داد و کمپین‌های مختلفی را برای ابراز همبستگی با الجزایر سازماندهی می‌کرد.
ترانه مشهور خواننده شوروی، مارک برنس، با عنوان «یادگاری‌های الجزایر» اینطور می‌گوید: «و بعد، الجزایر مرا برای پاکسازی مین از کشور فراخواند. داوطلب‌ها – قدم به جلو! همه قدم به جلو گذاشتند، نه فقط من.»
بین سال‌های ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۴ ارتش شوروی مناطق وسیعی از جمهوری تازه استقلال یافته الجزایر را پاکسازی کرد. متأسفانه، این دستاوردها تا حد زیادی در زمان حال به دست فراموشی سپرده شده‌اند.

در سال ۱۹۶۲ دولت موقت الجزایر و فرانسه موافقتنامه‌ی اویان را امضا کردند – معاهدات صلحی که حق تعیین سرنوشت را به الجزایر اعطا کرد. پس از همه‌پرسی سراسری در ۵ ژوئیه، الجزایر رسماً استقلال خود را اعلام کرد. با این حال، کارهای زیادی در پیش بود، زیرا اقتصاد الجزایر به دلیل جنگ به شدت آسیب دیده بود و متخصصان فرانسوی به صورت دسته‌جمعی کشور را ترک کردند. در پی دوران استعمار و جنگ هشت ساله، الجزایر به شدت به کمک نیاز داشت.

فرانسه پس از ترک الجزایر، هزاران مین را پر خاک الجزایر بجا نهاد. مین‌گذاری‌شده‌ترین مناطق در مرز با مراکش و تونس (به اصطلاح «خطوط شال و موریس») قرار داشتند. در سال ۱۹۵۹ بخش‌های وسیعی از این سرزمین‌ها توسط میادین مین، دیده بانی‌ها و سیم خاردارهای برق‌دار مسدود شده بود. با این حال، فرانسه هیچ قصدی برای پاکسازی پس از خود نداشت.

از آنجایی که الجزایر سیستم مین‌یابی ماهر نداشت، ابتدا از چندین کشور اروپایی (ایتالیا، سوئد، آلمان) درخواست کمک کرد، اما آنها کمک را رد کردند. شرکت‌های خصوصی نیز کمکی به حل مشکل نکردند. به عنوان مثال، گروهی از ایتالیایی‌ها به رهبری ژنرال بازنشسته ایپولیتو آرمادو، پاکسازی مین را آغاز کردند، اما زمانی که چند نفر از گروه در انفجار مین جان باختند، متوقف شدند.

سپس رهبری شوروی وارد عمل شد و موافقت کرد تا به صورت رایگان این منطقه را پاکسازی کند. در ۲۷ جولای ۱۹۶۳ توافقنامه‌ای بین دو کشور امضا شد. دو گروه از متخصصان اتحاد جماهیر شوروی در دوره ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۵ به الجزایر رسیدند. در این مدت، مین‌یاب‌های روس حدود ۱.۵ میلیون مین را خنثی کردند و بیش از ۸۰۰ کیلومتر نوار مین و ۱۲۰ هزار هکتار زمین را پاکسازی کردند. هر مین‌یاب بین ۱۰ هزار تا ۱۵ هزار مین را خنثی کرد. برخی از آنها هرگز به خانه بازنگشتند و بسیاری از آنها برای همیشه معلول شدند. پس از بازگشت، اکثر مین‌یاب‌ها جوایز دولتی شوروی را دریافت کردند.

مهندسان مین‌یاب تنها متخصصان اعزامی از اتحاد جماهیر شوروی به الجزایر نبودند. در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ هزاران متخصص روس به الجزایر آمدند و سال‌های زیادی در آنجا ماندند. برخی از این افراد به طور دائم در الجزایر ساکن شدند و فرزندان و نوادگان آن‌ها هنوز در آنجا زندگی می‌کنند.

الجزایر پس از کسب استقلال، مسیر سوسیالیستی را در سیاست داخلی انتخاب کرد و روابط بین‌المللی خود را به طور فعال برقرار ساخت. در دو دهه‌ی اول پس از اعلام استقلال، الجزایر در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی همکاری نزدیکی با اتحاد جماهیر شوروی داشت و دو کشور به طور مرتب هیئت‌هایی را در سطوح مختلف رد و بدل می‌کردند.

همکاری اقتصادی با اتحاد جماهیر شوروی و سایر کشورهای بلوک شرق تقریباً تمام بخش‌های اقتصاد الجزایر را شامل می‌شد. تعداد زیاد متخصصان شوروی که به الجزایر آمدند، نقش بسزایی در توسعه‌ی اقتصاد محلی داشتند. اتحاد جماهیر شوروی در اکتشاف مواد معدنی، ساخت کارخانه‌های صنعتی بزرگ و آموزش پرسنل مهندسی و فنی به الجزایر کمک کرد. به عنوان مثال، مجتمع آهن و فولاد حدِیجار که در سال ۱۹۶۸ ساخته شد، به بزرگترین کارخانه‌ی فولاد در آفریقا تبدیل گردید.

اتحاد جماهیر شوروی به توسعه‌ی صنایع معدنی و فلزات غیرآهنی در الجزایر کمک کرد، به ویژه زمانی که در ماه مه 1966، الجزایر ملی شدن تمام شرکت‌های معدنی را اعلام کرد و مهندسان خارجی کشور را ترک کردند.

به درخواست جمهوری دمکراتیک خلق الجزایر، اتحاد جماهیر شوروی، بلغارستان و سایر کشورهای عضو شورای کمک‌های متقابل اقتصادی، متخصصان خود را به الجزایر اعزام کردند و معادن ملی‌شده به فعالیت خود ادامه دادند. به لطف این کمک‌ها، الجزایر استخراج سنگ آهن، سرب و روی را افزایش داد.
همکاری در بخش انرژی از دیرباز برای الجزایر اهمیت داشته و به این کشور درآمد ارزی قابل توجهی سرازیر کرده است. در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ متخصصان شوروی در شرکت دولتی نفت و گاز الجزایر (سوناتراک) مشغول به کار بودند و اتحاد جماهیر شوروی دکل‌های حفاری را برای مناطق اکتشافات زمین‌شناسی تامین می‌کرد.

کارشناسان زراعت و هیدروژئولوژی شوروی به بهبود سیستم‌های آبیاری و آبرسانی و همچنین افزایش سطح زیر کشت کمک کردند. اتحاد جماهیر شوروی دو سد آبیاری در الجزایر احداث کرد. متخصصان هیدروژئولوژی شوروی همچنین تحقیقات پیچیده‌ای را در مورد آب‌های زیرزمینی در مناطق بیابانی جنوبی این کشور که حدود ۸۰ درصد از کل قلمرو الجزایر را تشکیل می‌دهد، انجام دادند. در عرض فقط چهار سال، متخصصان شوروی ۲۵ درصد بیشتر از ذخایر آب را نسبت به آنچه فرانسوی‌ها در ۱۳۰ سال حضورشان در الجزایر کشف کرده بودند، شناسایی کردند.

اتحاد جماهیر شوروی در زمینه آموزش نیز کمک‌های گسترده‌ای ارائه کرد. در سال ۱۹۶۴ «موسسه نفت و گاز الجزایر» در بومرداس تاسیس و به این شهر هدیه شد. به لطف متخصصان شوروی، بومرداس، شهری در شمال الجزایر، به یک مرکز مهم آموزشی و علمی تبدیل شد. «موسسه ملی صنایع سبک» نیز در این شهر تاسیس شد.

«موسسه معدن و متالورژی» در عنابه و «موسسه هیدرومترورولوژی» در بلیدا احداث شد. اساتید رشته‌های اصلی از دانشگاه‌های مختلف اتحاد جماهیر شوروی انتخاب و به الجزایر اعزام شدند. بین سال‌های ۱۹۵۶ تا ۱۹۷۸ بیش از ۸۰۰ متخصص الجزایری در موسسات آموزشی تاسیس شده توسط اتحاد جماهیر شوروی آموزش دیدند.

در ادامه به برخی از دستاوردهای خاص همکاری شوروی و الجزایر در این زمینه‌ها اشاره می‌کنیم:
همکاری نظامی و فرهنگی شوروی و الجزایر

همکاری‌های نظامی میان اتحاد جماهیر شوروی و الجزایر همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. اتحاد جماهیر شوروی (و بعدها روسیه) تأمین‌کننده اصلی سلاح و تجهیزات نظامی برای الجزایر بود. در اواخر دهه ۱۹۷۰ ارتش الجزایر ۳۵۰ تانک و ۲۹۴ هواپیمای جنگی در اختیار داشت که تقریباً ۹۵ درصد از این تجهیزات در اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده بود. از سال ۱۹۶۲ تا ۱۹۹۱ اتحاد جماهیر شوروی انواع سلاح‌ها را به ارزش تقریبی ۱۰ میلیارد دلار به الجزایر فروخت.

در دسامبر ۱۹۶۳ توافقنامه همکاری‌های فرهنگی بین الجزایر و اتحاد جماهیر شوروی امضا شد. روابط فرهنگی مستحکمی در زمینه‌های سینما و ادبیات برقرار شد و بسیاری از گروه‌های موسیقی و هنرمندان شوروی در الجزایر به اجرا پرداختند. زبان روسی در چندین دانشگاه الجزایر تدریس می‌شد.

بسیاری از متخصصان روس که مدت‌ها در الجزایر ماندند، خانواده‌های خود را نیز با خود آوردند. در الجزایر مدارسی برای تحصیل فرزندان روس و حتی اردوهای تابستانی پیشگامان (گروه‌های پیشاهنگ شوروی) برای کودکان روس وجود داشت.

برای مثال، سفارت اتحاد جماهیر شوروی یکی از این اردوگاه‌های پیشگامان را در سواحل دریای مدیترانه، نزدیک شهر زیبای تیپازا با معماری فنیقی، رومی باستان، مسیحی اولیه و بیزانس تأسیس کرد. برنامه فرهنگی برای کودکان شامل شنا، والیبال ساحلی و فوتبال، جشن نپتون و تورهایی به نزدیک‌ترین شهرهای رومی و آرامگاه‌ها بود.

دوران معاصر

از اواسط دهه ۱۹۸۰ تا اوایل دهه ۲۰۰۰ روابط بین روسیه و الجزایر به دلیل بحران اقتصادی و سیاسی رو به افول گذاشت. الجزایر در سال ۱۹۹۱ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، فدراسیون روسیه را به رسمیت شناخت. روابط دوجانبه در آغاز قرن بیست و یکم وارد مرحله جدیدی شد.

در آوریل ۲۰۰۱ عبدالعزیز بوتفلیقه، رئیس‌جمهور وقت الجزایر، در سفری رسمی به مسکو رفت که منجر به امضای اعلامیه مشارکت راهبردی بین روسیه و الجزایر شد. در حال حاضر، ۱۴ توافقنامه بین دولتی، و همچنین حدود ۳۰ پروتکل، برنامه همکاری و یادداشت تفاهم بین دو کشور در حال اجرا است. گفتگوی سیاسی در بالاترین سطح همچنان برقرار است.

روابط مستحکم میان روسیه و الجزایر همچنین روابط گرمی را بین مردم دو کشور تضمین کرده است. بسیاری از الجزایری‌ها هنوز هم با قدردانی از کمک‌هایی که اتحاد جماهیر شوروی در دهه‌های اولیه استقلال به کشور جوانشان ارائه کرد، یاد می‌کنند.