رهبری ترکیه ضمن اعلام ابتکار جدید، وفاداری خود را به «رفقای قدیمی» خود نشان می‌دهد.
دمیتری مینین (DMITRY MININ)
ا. م. شیری
همانطور که معلوم است تروای افسانه‌ای در ترکیه واقع است. و هنگامی که اخیراً ترکیه رسماً اعلام کرد که قصد دارد به بریکس بپیوندد، برخی از کارشناسان بلافاصله به این فکر افتادند که آیا این کشور به عنوان یکی از اعضای مهم ناتو (دومین ارتش بزرگ در این بلوک)، قصد دارد نقش نوعی «اسب تروای» آتلانتیست‌ها را بازی کند. اما در داخل خود پیمان آتلانتیک شمالی، دقیقاً در مورد عکس آن نگران بودند – آیا ترکیه وحدت ناتو را در راستای منافع دوستان جدید خود در بریکس تضعیف خواهد کرد.
نگرش غرب به خود بریکس پس از گسترش قابل توجه آن در آخرین اجلاس سران در آفریقای جنوبی و در پرتو تکمیل جدید در نشست آتی در کازان در ماه اکتبر، از متکبرانه- تحقیرآمیز به اضطرابی-رقابتی تغییر می‌کند. مثلا، در آمریکا به این واقعیت توجه می‌کنند که به دستور کار اصلی اقتصادی بریکس اخیراً محتوای سیاسی بسیار جدی نیز اضافه شده است. به ویژه هیچ یک از اعضای این گروه سند نهایی به اصطلاح نشست صلح سوئیس در مورد اوکراین را امضا نکرد و برخی دیگر مانند چین، حتی حضور در آن را ضروری ندانست. در مقابل چشمان ما، استدلال‌های گمانه‌‌پردازانه دربارۀ دنیای چندقطبی اشکال کاملاً ملموسی به خود می‌گیرند.
ترک‌ها با داشتن حسی دقیق از هر جا که باد تاریخ می‌وزد، بازی خودشان را می‌کنند، به نظر نمی‌رسد خود را در نقش «عوامل امیدوارکننده» در این گروه یا آن گروه و یا حتی در هر دو در نظر بگیرند. آن‌ها سعی می‌کنند از همۀ بادها- هم کاهنده و هم فرازنده به یکباره استقبال کنند. اما، این وظیفه نه تنها به مهارت دیپلماتیک بالای آن‌ها، بلکه، به جایگاه گروه‌هایی که قرار است در آن عضویت داشته باشند، بستگی دارد. آیا بقیۀ اعضای ناتو و بریکس در شرایطی که اختلافات بر سر منافع دو گروه در حال تشدید است، آنکارا را شریک کاملا وفادار خود خواهند دانست؟ برای مثال، در اتحادیۀ آتلانتیک شمالی، هیچ کس از تمایل ترکیه برای پیوستن به رقبای خود خوشحال نیست.
بیهوده نیست که رهبری ترکیه ضمن اعلام ابتکار جدید، همزمان وفاداری خود را به «رفقای قدیمی» خود نشان می‌دهد. به گونه‌ای که ترک‌ها پس از موافقت با نامزدی دبیرکل جدید ناتو، مارک روته، حتی ستیزه جوتر از سلف خود، نخست وزیر سابق هلند، گفتند که «تأئید آن‌ها تعیین‌کننده بود».
به نوشتۀ روزنامۀ صباح، آنکارا از مدت‌ها پیش به بررسی دقیق نامزدهای پست دبیرکلی ناتو مشغول بود. آنکارا ابتدا موضع روته را هم بعنوان «حامی قوی اوکراین» به دلیل عدم تعهد او به مبارزه با تروریسم و هم به سبب حمایت از تحریم‌ها علیه صنایع دفاعی ترکیه زیر سؤال برد.
روته مجبور شد با استفاده از تمام مهارت‌های دیپلماتیک انباشته‌اش در طول تقریباً ١۴ سال رهبری هلند، ترکیه را به «نگرش مثبت خود نسبت به ترکیه» و آمادگی‌اش برای احترام به موقعیت ویژه آن در دیدار شخصی در استانبول با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور آن کشور متقاعد کند.
در عین حال، آنکارا هنوز فاصلۀ مشخص خود را از ناتو نشان می‌دهد. بطوری که، عمر چلیک، نمایندۀ حزب حاکم عدالت و توسعه، اخیراً «اظهارات برخی از سران کشورها و متحدان در ناتو را که به تشدید تنش در جنگ روسیه و اوکراین و متعاقبا به آیندۀ اروپا مربوط می‌شود»، مورد نکوهش قرار داد. همچنین باید توجه داشت که ترک‌ها و مجارها تنها اعضای بلوک هستند که آخرین ابتکار پوتین در مورد اوکراین را «ابتکار سازنده» ارزیابی کردند.
در عین حال، ترکیه در روابط با واشنگتن لجبازی خاصی از خود نشان می‌دهد. به عنوان مثال، اردوغان در ماه مه، بدون هیچ توضیحی، سفر از قبل برنامه‌ریزی شدۀ خود به آمریکا و دیدار با بایدن را لغو کرد. این کاری است که از کمتر کسی ساخته است. بخصوص اینکه آمریکایی‌ها سرسختانه بر آن پافشاری می‌کردند. ترک‌ها می‌دانستند که کاخ سفید قصد دارد آن‌ها را بخاطر برنامه‌هایشان برای پیوستن به بریکس مورد سرزنش قرار دهد. به همین دلیل، از این « افتخار» امتناع کردند.
آمریکایی‌ها اما ترک‌ها را راحت نمی‌گذارند. جف فلیک، سفیر آمریکا در آنکارا، ضمن ابراز امیدواری به امتناع ترکیه از پیوستن به بریکس، خاطرنشان کرد که «چنین اقدامی باعث تغییر روابط این کشور با غرب نخواهد شد». به طور کلی، نه آنقدر که رئیس هیئت دیپلماتیک آمریکا در هانوی بی‌ادبانه سعی کرد سفر پوتین به ویتنام را لغو کند، اما در کمال بی‌شرمی به استقلال ترکیه آشکارا حمله کردند.
آنکارا عضویت بالقوه خود در بریکس را نه به عنوان یک استراتژی بزرگ جایگزین، بلکه، به عنوان بخشی از یک هدف فراگیر برای دستیابی به استقلال استراتژیک نسبی در سیاست جهانی تلقی می‌کند. ترک‌ها امیدوارند که این افزایش نفوذ ژئوپلیتیکی، موقعیت مذاکرۀ ترکیه را در سازمان‌های بین‌المللی مختلف مانند سازمان ملل متحد و گروه ٢٠ بزرگ (G-20) تقویت کند و در نتیجۀ نهایی، به تقویت موقعیت کلی ترکیه در صحنۀ جهانی بیانجامد.
به گفتۀ کارشناسان ترک، تنوع اقتصادی یکی از انگیزه‌های اصلی درخواست ترکیه برای پیوستن به بریکس است. بی‌ثباتی اقتصادی اروپا و آمریکا، تنش‌های سیاسی و اختلافات تجاری، خطرات اتکای بیش از حد به روابط با آن‌ها را برجسته کرده است. هدف ترکیه از عضویت در بریکس، گسترش تعاملات اقتصادی منطقه‌ای و جهانی خود، دستیابی به بازارهای جدید و تقویت روابط تجاری با اقتصادهای بزرگ در حال ظهور است.
صرفنظر از اینکه درخواست ترکیه برای عضویت در بریکس پذیرفته شود یا خیر، همین تمایل، جاه‌طلبی‌های راهبردی ترکیه را نشان می‌دهد و چشم‌انداز در حال تغییر برنامۀ سیاست خارجی ترکیه را منعکس می‌کند.
موضع خود اعضای بریکس در مورد پذیرش ترکیه، به ویژه پنج «پدر بنیانگذار» بریکس، هنور مشخص نیست. ترک‌ها از این مبداء حرکت می‌کنند که نامزدی آن‌ها با مخالفت خاصی از سوی برزیل، هند و آفریقای جنوبی که گرایش بیش از حد ضد غربی ندارند، مواجه نخواهد شد. آن‌ها تلاش‌های اصلی دیپلماتیک خود را به سمت «پردازش» رفتار چین و روسیه هدایت می‌کنند.
به همین منظور، هاکان فیدان، رئیس پرانرژی سابق اطلاعات ترکیه و وزیر امور خارجۀ کنونی این کشور، در سفر اخیر خود به جمهوری خلق چین، در یک سفر هیجان‌انگیز از طریق سین‌کیانگ، از شهرهای ارومچی و کاشغر دیدن کرد. در آنجا او با نمایندگان مسلمانان ترک زبان – اویغورها – ملاقات کرد و به تمام جهان اعلام کرد که آن‌ها در کمال «آزادی و راحتی» زندگی می‌کنند. همین فیدان چندین دهه روایات غربی‌ها را که اویغورها در سین‌کیانگ تحت سرکوب گسترده قرار می‌گیرند، درهم شکست و البته، تأثیر مطلوبی در پکن به جا گذاشت. آیا این برای تأئید نامزدی ترکیه برای عضویت در بریکس کافی است یا نه، آیندۀ نزدیک نشان خواهد داد.
فیدان همچنین در نشست اخیر وزرای خارجۀ بریکس در نیژنی نووگوراد، از مزایای پیوستن کشورش برای تقویت نفوذ جهانی این گروه فعالانه دفاع کرد. وزیر ترکیه در تلویزیون «خبرترک» گفت که این موضوعات از جمله در جریان نشست سازمان همکاری شانگهای که قرار است ٣ تا ۴ ژوئیه در آستانه در نشست بین رؤسای جمهور ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان برگزار شود، مورد بحث قرار خواهد گرفت. علاوه بر این، او به صراحت اعلام کرد که ترکیه انتظار دارد ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در آیندۀ نزدیک به این کشور سفر کند. بنظر می‌رسد آنکارا انتظار دارد که برغم فشار فزایندۀ غرب، مسکو از این دعوت استقبال کند.
اعضای بریکس هنگام بررسی درخواست ترکیه قطعاً با انتخاب دشوار مواجه خواهند بود. این وسوسه بزرگ وزن آن را به بهای چنین قدرت منطقه‌ای نسبتاً قدرتمندی مانند ترکیه افزایش می‌دهد. اما ترس از تضعیف همزمان اتحاد این گروه به دلیل ادامۀ وابستگی اقتصادی و نظامی-سیاسی آنکارا به غرب نیز قطعا وجود دارد. شاید ارائه نوعی وضعیت متوسط به ترکیه در قالب «مشارکت راهبردی» و غیره، بهترین راه حل باشد، البته اگر این برای ترک‌های مغرور مناسب باشد.
برگرفته از: بنیاد فرهنگ راهبردی
٧ تیر- سرطان ١۴٠٣
مجله هفته – مجله سیاست بین المللی – سال هجدهم 
پاسخی بگذارید