جنگ در خاورمیانه، اسرائیلی‌ها نباید از تحریم نفت بترسند – نفیودوف – ا. م. شیری

دمیتری نفیودوف (DMITRY NEFYODOV)

ا. م. شیری

طلای سیاه از سراسر جهان به ارتش اسرائیل می‌رسد

جنگ جاری در غزه به انزوای تدریجی سیاسی و دیپلماتیک اسرائیل در جهان عرب و فراتر از آن منجر می‌شود. با این حال، در بیشتر موارد، موضوع به عبارات پرسر و صدا محدود می‌شود، که آزادی عمل دولت یهود را برای «حل نهایی مسئلۀ فلسطین از طریق» بیرون راندن بیش از ۲ میلیون جمعیت غزه به شبه‌جزیرۀ سینا یا استان الانبار عراق و هر جای دیگر به سختی محدود می‌کند.

لازم به ذکر است، که پارلمان الجزایر تصمیم گرفت به عبدالمجید تبون، رئیس جمهور اجازۀ اعلام جنگ علیه اسرائیل بدهد. یک روز قبل از آن، بحرین (یکی از شرکت‌کنندگان توافقنامۀ ۲۰۲۰ ابراهیم) از فراخواندن سفیر خود از تل‌آویو خبر داد؛ پیش از این، اردن در بحبوحۀ اعتراضات گستردۀ مردم محلی فلسطین این کار را کرده بود. در بیانیۀ وزارت خارجۀ ترکیه در ۴ نوامبر آمده است: «با توجه به فاجعۀ انسانی ناشی از حملات مداوم اسرائیل به غیرنظامیان در نوار غزه و امتناع اسرائیل از درخواست آتش‌بس و ارسال بدون مانع کمک‌های بشردوستانه، تصمیم گرفته شد شاکر اوزکان تورونلار، سفیر کشورمان در تل‌آویو، برای رایزنی به آنکارا فراخوانده شود».

همچنین درخواست‌هایی برای برداشتن گام‌های مؤثرتر، از جمله، تحریم عرضۀ انرژی به اسرائیل از سوی حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجۀ ایران در اجلاس سران روابط خارجی «سازمان همکاری اسلامی» در شهر جده در ۱۸ اکتبر پیشنهاد شد. اما، کشورهای عضو اوپک و شورای همکاری خلیج فارس به این ابتکار واکنش نشان ندادند. در مقابل، مقامات دفتر مرکزی اوپک گفتند: «با توجه به پیشنهاد ایران، هیچ اقدام فوری یا نشست اضطراری برنامه‌ریزی نشده و افزودند: «ما یک سازمان سیاسی نیستیم». هاکان فیدان، وزیر امور خارجۀ ترکیه نیز از درخواست همتای ایرانی خود حمایت نکرد و ضمن تأکید بر لزوم راه‌حل دو کشور برای مناقشۀ فلسطین و اسرائیل، اعلام کرد که کشورش برای «پذیرش مسئولیت و ضامن بودن» در یک توافق صلح بالقوه آماده است. حتی پس از حادثۀ «مرمرۀ نیلگون» در سال ۲۰۱۰، زمانی که روابط ترکیه و اسرائیل به پایین‌ترین حد خود رسید، اردوغان انتقال نفت از طریق خط لولۀ باکو-تفلیس-جیهان (۴۰ درصد نفت مورد نیاز این کشور) به اسراییل خودداری کرد که این نشاندهندۀ اولویت آشکار منافع عمل‌گرایانۀ این کشور بر لفاظی‌های پوپولیستی بود.

زمانی که واکنش به تشدید دیگر درگیری‌ها در خاورمیانه، به تحریم متحدان غربی اسرائیل تبدیل شد، منابع رویترز در حاشیۀ سازمان‌های عربی خاطرنشان کردند: «وضعیت ژئوپلیتیکی در مقایسه با ۵۰ سال قبل تغییر کرده است». جاسم البودایوی، دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس، اظهار اطمینان می‌کند: «شورا به عنوان یک شریک روشن و صادق جامعۀ بین‌المللی، به عنوان یک صادرکنندۀ نفت کار می‌کند و در هیچ موردی نمی‌توانیم از آن به عنوان سلاح استفاده کنیم». بر اساس گزارش «S&P Global Commodity Insights»، در سال ۲۰۲۲، منطقۀ خودمختار کردستان عراق (اربیل)، آذربایجان و قزاقستان، دو کشور نزدیک به ترکیه، با حجم کمتر از نیجریه، گابن و برزیل، تأمین‌کنندگان اصلی نفت اسرائیل بودند. از ژانویه تا اکتبر سال جاری، اسرائیل نفت مورد نیاز خود را عمدتاً از ترکیه (نفت خام از کردستان عراق و از مناطق شمال سوریه تحت کنترل شبه نظامیان طرفدار ترکیه) و تا حدی از روسیه و گابن تأمین کرد. حجم کل واردات نفت خام و فرآورده‌های نفتی در این دوره به ترتیب، حدود ۳۰۰ هزار و ۵۰ هزار بشکه در روز بوده است. کشورهای آذربایجان، قزاقستان، عراق، ترکیه، نیجریه و گابن و همچنین تمامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، عضو سازمان همکاری کشورهای اسلامی هستند.

اما در مورد واردات نفت اسرائیل در سال ۲۰۲۲، داده‌های دیگری نیز وجود دارند که بر اساس آن‌ها منشاء بیش از نیمی از واردات نفت مشخص نیست. داده‌های مربوطه طبقه‌بندی شده است. با این حال، می‌توان نتیجه گرفت که از میان تأمین‌کنندگان شناخته‌شده، آذربایجان در رتبۀ اول (۱.۷ میلیارد دلار)، برزیل با تحویل نفت خام به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار در رتبۀ دوم و قزاقستان در رتبۀ سوم (۷۷۷ میلیون دلار) قرار دارد. امارات متحدۀ عربی (با ۶۴۵ میلیون دلار) و نیجریه (با بیش از ۲۰۰ میلیون دلار) با فاصلۀ کمی آن‌ها را دنبال می‌کنند. اما در مجموع می‌توان منشاء عرضه به ارزش ۴.۴ میلیارد دلار را مشخص کرد. به گفتۀ تحلیلگرانی که با ریانووستی مصاحبه کرده‌اند، منبع مواد خام که منشأ آن مشخص نشده، ممکن است کشورهای آفریقایی، مثلا، آنگولا و گابن باشند. به این فهرست می‌توان کردستان عراق، میادین نفتی شمال سوریه، جماهیری سابق لیبی، سودان جنوبی، میانمار تحریم‌شده، تا حدی تیمور شرقی، پاپوآ- گینه نو، ونزوئلا، جمهوری دموکراتیک کنگو، چاد، ترینیداد و توباگو را اضافه کرد. علاوه بر این، مراد صدیق‌زاده، استاد مدعو مطالعات منطقه‌ای دانشکدۀ عالی اقتصاد دانشگاه تحقیقات ملی، خاطرنشان می‌کند: نفت «غیر شخصی» زیادی در بازار جهانی به ویژه از کشورها و مناطق مذکور شناور است که واسطه‌های متعددی همیشه آمادۀ فروش آن‌ها به هر کسی هستند و معتقد است اسرائیل هیچ دلیل جدی برای نگرانی از تحریم انرژی ندارد.

می‌توان با این نتیجه‌گیری موافق کاملاً بود: سهم امارات در تأمین طلای سیاه اسرائیل از جمله، ترانزیت نفت امارات از طریق خط لولۀ نفت ترانس اسرائیل از ایلات به اشکلون در سواحل دریای مدیترانه در قالب پرداخت کالایی که از ابتدای دهۀ ۲۰۲۰ تأسیس شده، قابل توجه است. دقیقاً ایلات نقطۀ اصلی ورود نفت از عسقلان به اسرائیل است که به طور دوره‌ای زیر آتش شبه‌نظامیان حماس قرار می‌گیرد و حوثی‌های یمن نیز سعی می‌کنند متناوبا آن را مورد حمله قرار دهند. با توجه به افزایش عرضۀ نفت به اسراییل بود، که این خط قادر به کار در حالت معکوس ایلات-اشکلون، در دهۀ ۱۹۹۰ راه‌اندازی شد و سپس، از پالایشگاه نفت اشدود که پس از تصرف آن در منطقۀ شمال غزه توسط اسرائیل در سال‌های ۱۹۴۹-۱۹۵۰ ساخته شد، تا پالایشگاه حیفا که تا همین اواخر با نفت خام «کردی» نیز تأمین می‌شد، گسترش یافت. مقامات فلسطین به تل‌آویو پیشنهاد کردند یک خط انشعابی از خط لولۀ نفت اشدود – عسقلان – ایلات از بیرشوا به غزه به طول تنها ۵۰ کیلومتر ساخته شود. اما این پیشنهاد مورد قبول واقع نشد.

با توجه به واکنش منفی سلاطین عرب به ابتکار فوق‌الذکر رئیس دیپلماسی ایران، معلوم می‌شود روابط اسرائیل و امارات را هیچ خطر نمی‌کند. به هر حال، سنت روابط بین امضاکنندگان «توافقنامۀ ابراهیم» و اسرائیل تنها به انرژی محدود نمی‌شود، بلکه بر حوزۀ همکاری‌های فنی -نظامی نیز تأثیر می‌گذارد. تصادفی نبود که صادرات نظامی اسرائیل در سال ۲۰۲۲ تا حد بی‌سابقه (۱۲.۵ میلیارد دلار) افزایش یافت. کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا (امارات، بحرین، مراکش…) در فهرست کلان منطقه‌ای واردکنندگان محصولات نظامی-صنعتی اسرائیل پس از کشورهای منطقۀ آسیا و اقیانوسیه و اروپا مقام سوم را به خود اختصاص دادند.

قرار است نشست اضطراری شورای اتحادیۀ کشورهای عربی در بالاترین سطح در ۱۱ نوامبر در ریاض برگزار شود. می‌توان گمانه‌زنی کرد که اگر عملیات نظامی اسرائیل در غزه تا این تاریخ متوقف نشود، یک سری دیگر از بیانیه‌های پر سر و صدا به دنبال خواهد داشت که برای آرام کردن «خیابان آشفتۀ مسلمان» طراحی شده است، نه بیشتر. اما اقدامات عملی، به ویژه در متن اظهارات مکرر مقامات آمریکایی مبنی بر آمادگی آن‌ها برای تأمین کامل نیازهای انرژی متحد خاورمیانه خود، حتی اگر تا حدی پی گرفته شود، بیشتر جنبۀ نمادین خواهد داشت.

منتشره در: وب‌سایت بنیاد فرهنگ راهبردی

۱۹ آبان- عقرب ۱۴۰۲