برداشتن محدودیت های سازمان ملل بر برنامه موشکی ایران چقدر اهمیت دارد؟

ایران می‌گوید به توسعه موشک‌های خود برای دفاع از خود ادامه می‌دهد، زیرا آمریکا و E3 تحریم‌های خود را حفظ می‌کنند.
سایت خبری الجزیره / مازیار معتمدی/ ۱۹ اکتبر ۲۰۲۳

ترجمه شیرین

تعدادی از محدودیت‌های اعمال شده توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد بر برنامه موشکی ایران روز چهارشنبه به عنوان بخشی از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ این کشور با قدرت‌های جهانی، لغو شد.
اما در همان روز، ایالات متحده تحریم‌های جدیدی را علیه برنامه موشکی تهران وضع کرد؛ این در حالی است که اتحادیه اروپا نیز ماه گذشته تصمیم گرفت اقدامات محدود کننده‌ای را منطبق با «رژیم عدم اشاعه سلاح های اتمی اتحادیه اروپا» اعمال کند.
بنابراین سوال این است : چه محدودیت هایی در حال برداشته شدن هستند؟ و ادامه تحریم های آمریکا و اروپا چه معنایی دارد؟ درادامه چه انتظاری باید داشت، زیرا تهران و متحدان غربی همچنان در طرف های متضاد یک بن بست باقی می مانند.

محدودیت ها چیست؟

این محدودیت‌ها که در قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) سازمان ملل متحد مبنی بر توافق هسته‌ای گنجانده شده است، «از ایران می‌خواهد که هیچ گونه فعالیتی در رابطه با موشک‌های بالستیک طراحی‌شده با قابلیت حمل سلاح‌های هسته‌ای، از جمله پرتاب با استفاده از فناوری این موشک‌های بالستیک، انجام ندهد».
طبق این قطعنامه هر گونه معامله تجاری مرتبط با ایران میبایست از شورای امنیت سازمان ملل چراغ سبز دریافت می کرد و برخی افراد و نهادهای ایرانی هم در لیست سیاه قرار گرفتند.
این محدودیت‌ها به دلیل نگرانی‌های غرب مبنی بر اینکه ایران در نظر دارد از فناوری پیشرفته موشک‌های بالستیک خود برای تحویل کلاهک هسته‌ای استفاده کند، ایجاد شد، چیزی که تهران قاطعانه آن را رد کرده است.
از آنجا که محدودیت‌ها مربوط به برنامه هسته‌ای ایران بود، این نکات در توافق هسته‌ای که ایران با چین، روسیه، آمریکا، فرانسه، آلمان و بریتانیا امضا کرد، نیز گنجانده شد.
توافق هسته ای که به طور رسمی به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می شود، در اصل توافقی بود برای محدودیت قابل راستی آزمایی ایران در توانایی های هسته ایش برای تضمین صلح آمیز بودن آنها در ازای لغو تحریم های چند جانبه.
این توافق تا زمانی کارساز بود که دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و سخت ترین تحریم های یکجانبه را اعمال کرد که هیچ بخش از اقتصاد و یا ارتش ایران از آن در امان نماند.
یک سال پس از آن، ایران فرا رفتن از محدودیت‌های هسته‌ای تعیین‌شده در توافق را آغاز کرد که از آن زمان تا امروز تمام تلاش ها برای بازگرداندن توافق با شکست مواجه شده است. در حال حاضر توافق در حالت کماست و بعید به نظر می‌رسد بتواند از آن خارج شود.
معهذا تا زمانی که قرارداد رسما زنده است، بندهای به اصطلاح «غروب» آن کار می کنند. طبق مفاد قرارداد، محدودیت‌های تهران بر سانتریفیوژها و غنی‌سازی اورانیوم به ترتیب برای یک دوره ۱۰ و ۱۵ ساله بوده است. منتقدان می گویند که بندهای «غروب» تنها می تواند ساخت بمب توسط تهران را به تاخیر بیندازد. ایران اما بار دیگر تاکید کرده است که برنامه هسته ای برای اهداف غیرنظامی است.
در اکتبر۲۰۲۰، عملا تحریم‌های سازمان ملل بر خرید و فروش تسلیحات متعارف به ایران به عنوان بخشی از توافق هسته‌ای برداشته شد، اگرچه دولت ترامپ اصرار داشت که اینطور نیست.
در حال حاضر محدودیت بر موشک های بالستیک منتفی است.

چرا غرب این را دوست ندارد؟

طرف‌های غربی برجام همچنان نگران این هستند که ایران درآینده با موشک‌های خود چه خواهد کرد.
به همین دلیل است که در چند سال گذشته هر بار ایران ماهواره‌ای را با استفاده از موشک بالستیک خود به فضا پرتاب کرده، منجر به متلک گویی و مجادله بین تهران و غرب شده است. از جمله پس از پرتاب ماه گذشته که توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شد.
در اینکه واشنگتن همه تحریم‌های خود را حفظ کند هیچ شکی وجود نداشت، اما قدرت‌های اروپایی هم به مثابه بخشی از توافق موسوم به E3، ماه گذشته اعلام کردند که تصمیم گرفته‌اند تمام محدودیت‌های مربوط به موشک‌ها را در اروپا اعمال کنند، چرا که معتقدند تهران در حال نقض توافق هسته ای است.
به نظر می رسد که جنگ اوکراین نیز تأثیر زیادی براین تصمیم آنها داشته است.
آنها معتقدند که ایران انواع پهپادهای تهاجمی و انتحاری را که در تهاجم روسیه به اوکراین مورد استفاده قرار گرفته است، در اختیار روسیه قرار داده است.
البته این به هواپیماهای بدون سرنشین محدود نمی شود، زیرا متحدان غربی معتقدند این ریسک نیز وجود دارد که ایران موشک برای جنگ به روسیه بدهد.
تهران می گوید طرفدار حل مناقشه از طریق گفتگو است و هواپیماهای بدون سرنشین را ماه ها قبل از جنگ به مسکو داده است.

حالا چه اتفاقی می افتد؟

وزارت امورخارجه و وزارت دفاع ایران روز چهارشنبه بیانیه‌های جداگانه‌ای را به نشانه رفع محدودیت‌ها منتشر کردند که در وهله اول گفته بودند محدودیت ها از همان ابتدا «به ناحق» اعمال شده است.
وزارت دفاع گفت: به رغم موضعگیری طرف های غربی، ایران از این دوره به عنوان فرصتی برای اثبات قدرت و حقانیت خود و نیزتقویت توان دفاعی خود استفاده کرد.
روسیه نیز به سرعت ابراز خرسندی کرد و وزارت امورخارجه این کشور روز سه شنبه در بیانیه ای اعلام کرد که دیگر خود را ملزم به رعایت محدودیت های منقضی شده سازمان ملل که به عنوان بخشی از قطعنامه ۲۲۳۱ است، نمی بیند.
این کشور اعلام نکرد که آیا قصد دارد با ایران در زمینه موشک‌های بالستیک همکاری کند یا خیر.
در حال حاضر، به نظر می‌رسد که طرف‌های غربی تمایلی به استفاده از مکانیسم موسوم به «ماشه» توافق هسته‌ای ندارند، مکانیسمی که از نظر تئوری می‌تواند تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را در صورت عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای بازگرداند.
این درهم برای دو سال دیگر و تا زمانی باز می ماند که یک بند «غروب» دیگر به این گزینه هم خاتمه دهد.
در حال حاضر، ایران تماس خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در مورد تعدادی از پرونده‌های برجسته و مهم مرتبط با برنامه هسته‌ای خود حفظ کرده است؛ این در حالی است که ناظران هسته‌ای از همکاری ناکافی ایران انتقاد می‌کنند و تهران نیز آن ها را متهم می‌کند به تحت نفوذ سیاسی بودن.