آیا جنگ جدیدی در انتظار خاورمیانه است؟

نویسنده: کارین لوکفلد
ترجمه مجله هفته

در برابر

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در مصاحبه با شبکه خبری آمریکایی CNN در آخر هفته گذشته گفت که حمله نظامی گروه شبه نظامی حماس به اسرائیل در صبح شنبه «بدترین حمله به اسرائیل از زمان جنگ ۱۹۷۳» بوده است. بلینکن گفت که واشنگتن «با هر کاری که اسرائیل برای مقابله با این وضعیت به آن دست بزند موافق است و از آن حمایت خواهد کرد». وی همچنین گفت که این حمله تلاشی برای جلوگیری از تلاش های ایالات متحده برای عادی سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی است. بلینکن به ویژه به روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی اشاره کرد که دولت آمریکا از ماه ها پیش بر «عادی سازی» آن تمرکز کرده است.

پیشینه

جنگ اکتبر ۱۹۷۳ که وزیر امور خارجه ایالات متحده به آن اشاره کرد، پنجمین جنگی بود که کشورهای عربی برای جلوگیری از اشغال سرزمین های عربی توسط اسرائیل که در سال ۱۹۴۸ تأسیس شد، انجام دادند. پیش از تأسیس دولت اسرائیل، در سال ۱۹۴۸، اخراج جمعیت عرب از فلسطین رخ داد که در جهان عرب به عنوان «نکبه» یا فاجعه یاد می شود. در سال ۲۰۲۴، ۷۵ سال پس از آن، برای اولین بار سازمان ملل یک روز را به یادبود آن اعلام کرد.
جنگ اکتبر پس از جنگ شش روزه ۱۹۶۷ رخ داد که در آن اسرائیل ارتفاعات جولان سوریه، کرانه باختری و اورشلیم را اشغال کرد و بعداً آنها را ضمیمه کرد. پس از آن، یک جنگ فرسایشی (۱۹۶۹/۷۰) رخ داد که انور سادات، رئیس جمهور مصر، سعی کرد با یک توافق عربی-اسرائیلی مطابق با قطعنامه ۲۴۲ شورای امنیت سازمان ملل به پایان برساند. اسرائیل باید مناطق اشغالی سال ۱۹۶۷ را بازگرداند و عقب نشینی کند. در عوض، کشورهای عربی حق اسرائیل را برای «زندگی در صلح در داخل مرزهای امن و شناخته شده» به رسمیت می شناختند.

اسرائیل عقب نشینی از مناطق اشغالی و بنابراین پیشنهاد مصر را رد کرد. درگیری های نظامی ادامه یافت و سرانجام منجر به جنگ غافلگیرکننده ای شد که مصر و سوریه در روز یوم کیپور (جشن صلح) اسرائیل در اکتبر ۱۹۷۳ آغاز کردند. این جنگ آزادیبخش برای کشورهای عربی با شکست پایان یافت. سوریه تنها توانست بخشی از ارتفاعات جولان اشغالی را پس بگیرد.

۵۰ سال از آن زمان می گذرد و علیرغم مذاکرات، کنفرانس ها و توافقات متعدد، هرگز بین اسرائیل و فلسطینیان که وطن خود فلسطین را تسلیم نمی کنند، صلح برقرار نشده است. نسل های پناهندگان فلسطینی همچنان با اخراج، مصادره، تخریب خانه ها و اشغال زمین توسط اشغالگران اسرائیلی مواجه هستند. امروز ۵.۹ میلیون پناهجوی فلسطینی ثبت شده و فرزندان آنها در خاورمیانه و آسیای میانه زندگی می کنند. حتی در وطن خود فلسطین، در کرانه باختری اشغالی و نوار غزه، مردم در اردوگاه هایی که با کمک های مالی سازمان های ملل و سایر سازمان های امدادی توزیع می کنند، زندگی می کنند. زیرا اسرائیل تا به امروز به فلسطینیان حق داشتن یک دولت مستقل را نداده است، آنها همچنان بدون تابعیت و بدون حقوق هستند.

“دیگر بس است”

در این راستا، محمد ضیف، فرمانده کل گردان‌های قسام فلسطین، در ساعات اولیه صبح روز شنبه گذشته عملیات نظامی “توفان الاقصی” علیه اسرائیل را اعلام کرد. ظریف گفت: “دیگر بس است”، این عملیات نظامی پاسخی به تحقیر مداوم مسجد الاقصی توسط نیروهای اشغالگر، تحقیر نمازگزاران مسلمان در آنجا و به ویژه زنان است. بیش از ۲۰۰ فلسطینی تنها در این سال توسط نیروهای اشغالگر کشته شده اند و اسرائیل از موافقت با یک مبادله زندانی خودداری کرده است. صراحتاً گفته شد که “عادی سازی” با اسرائیل یک گزینه نیست.

ضیف در پیام صبحگاهی خود گفت: این روز مقاومت فلسطین است. “امروز روز شماست تا به دشمن بفهمانید که دوران او گذشته است.” او از فلسطینی‌های ساکن کرانه باختری اشغالی خواست تا “عملیات علیه اشغالگران” را سازماندهی کنند تا آنان را بیرون کنند. این مبارزه علیه اشغال اسرائیل در اورشلیم نیز است که باید فلسطینی‌های آواره شده در سال ۱۹۴۸ در کشورهای همسایه نیز به آن بپیوندند. همه “جبهه‌ها و پرچم‌های” مقاومت در لبنان، سوریه، عراق و ایران باید متحد شوند. مردم الجزایر، مراکش، اردن و مصر و بقیه جهان عرب باید عملیات “توفان الاقصی” را حمایت کنند.

گردان‌های قسام بازوی نظامی حماس است که در ژانویه ۲۰۰۶ به‌طور چشمگیری انتخابات پارلمانی فلسطین را برنده شد. این رای‌گیری با نظارت ناظران انتخابات بین‌المللی از جمله رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده، جیمز کارتر، انجام شد. با این انتخابات قرار بود فصل جدیدی آغاز شود که موفقیت‌آمیز نبود. اسرائیل و ایالات متحده از همکاری با حماس که در سال‌های گذشته مسئول انجام چندین حمله انتحاری در اسرائیل بود، خودداری کردند. حماس توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا به عنوان یک سازمان تروریستی منزوی شد و همکاری با یک “دولت تروریستی” رد شد. پس از آن، تحریم‌هایی علیه حماس و نوار غزه اعمال شد که پیش از انتخابات ۲۰۰۵/۲۰۰۶ توسط اسرائیل محاصره شده بود. از سال ۲۰۰۷، محاصره کامل نوار غزه توسط اسرائیل از طریق دریا، زمین و هوا انجام شده است.

علیه شهرک سازی، صهیونیست‌ها و ارتش اشغالگر اسرائیل

از ساعات اولیه صبح روز شنبه، هزاران موشک از نوار غزه به سمت شهرهای اسرائیلی اشکولون، اشدود و تل آویو که در شمال نوار غزه قرار دارند شلیک شد. صدها جنگجوی فلسطینی با وسایل نقلیه، موتورسیکلت، پیاده، چتر نجات و قایق‌های تندرو وارد مناطق اشغالی اسرائیل شدند. جنگجویان حصار مرزی را تخریب کردند، وارد شهرکهای اشغالی اسرائیلی در امتداد نوار غزه شدند و با سربازان اسرائیلی و گروه‌های مسلح صهیونیست که بسیاری از آنها ظاهراً در خواب از این حمله غافلگیر شده بودند، درگیر شدند.

فیلم‌هایی از صهیونیست‌هایی که از مزارع فرار می‌کنند، فیلم‌های دیگری از خودروهایی که سرنشینان آنها – احتمالاً صهیونیست‌های فراری – مرده روی صندلی‌ها یا پشت فرمان نشسته‌اند، دیده می‌شود. برخی ظاهراً سعی کرده بودند فرار کنند و در کنار جاده به ضرب گلوله کشته شده بودند. سربازان اسرائیلی دستگیر شدند و با موتورسیکلت منتقل شدند. بسیاری از نظامیان اسرائیلی چیزی جز لباس زیر خود را نمی‌پوشیدند که توسط مبارزان سنگین‌مسلح دستگیر می‌شدند. بارها و بارها زندانیان و اسرای اسرائیلی باید در برابر حملات جمعیت خشمگین فلسطینی محافظت می‌شدند که در غیر این صورت احتمالاً اسرائیلی‌ها و صهیونیست‌ها را سنگسار می‌کردند. مبارزان بیش از ۱۰۰ سرباز و صهیونیست اسرائیلی را به عنوان زندانی به نوار غزه بازگرداندند، در حالی که همرزمانشان سکونتگاه‌های اشغال شده را تأمین می‌کردند. عملیات‌های نظامی در سکونتگاه‌های شرق نوار غزه و شمال آن نیز در روز یکشنبه ادامه داشت.

در سرزمین‌های اشغالی فلسطین، روز یکشنبه اعتصاب عمومی اعلام شد تا به حملات هوایی اسرائیل به نوار غزه اعتراض شود. در اردوگاه‌های پناهجویان فلسطینی در لبنان، روز شنبه بسیاری از مردم با ابراز همبستگی با حماس و مبارزان نوار غزه، تظاهرات کردند. روز یکشنبه دو راهپیمایی در حمایت از فلسطینیان برگزار شد. حزب‌الله در جنوب شهر و حزب کمونیست لبنان در مرکز بیروت به این راهپیمایی‌ها فراخوان داده بودند.

غافلگیر شده‌اند

حمله برای اسرائیل غافلگیرکننده بود. مردم در حال جشن گرفتن پایان جشن سوکوت، جشن برگ‌های خرما بودند و به نظر می‌رسد که نه ارتش، نه سرویس‌های اطلاعاتی، نه دولت و نه مردم روی چنین تحولی حساب نکرده بودند. یک شبکه تلویزیونی اسرائیلی گفت که ما به وضعیت در نوار غزه عادت کرده‌ایم. زمانی که ارتش و پلیس را از پیشروی مبارزان فلسطینی مطلع کردیم، مدت زیادی طول کشید تا پاسخی دریافت کنیم. یک روزنامه‌نگار اسرائیلی که از حملات گزارش می‌داد، حدس زد که در ابتدا در محافل دولتی و نظامی، وضعیت را جدی نگرفته‌اند.

در حالی که ساکنان شهرهای اسرائیل خسارات ناشی از حملات موشکی از نوار غزه را بررسی می‌کردند، آتش‌نشانان آتش‌سوزی‌ها را خاموش می‌کردند و مردم به پناهگاه‌ها می‌رفتند، ارتش جنگنده‌ها را از یک پایگاه هوایی به سمت جایی که مبارزان فلسطینی نزدیک می‌شدند، منتقل می‌کرد. اولین اظهارنظر نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو، پس از یک جلسه اولیه با وزیر دفاع، در ظهر انجام شد. وزیر دفاع مجبور شد اعتراف کند که سامانه دفاع هوایی گنبد آهنین – یک محصول صادراتی صنعت تسلیحاتی اسرائیل – بدلیل حجم بالای موشک‌های شلیک شده از نوار غزه نتوانست بخوبی جواب دهد. طبق گفته ارتش اسرائیل، در شب، هنوز «صدها» مبارز در حداقل ۲۲ مکان در اسرائیل حضور داشتند و سخنگوی ارتش، ریچارد خات، از یک «عملیات زمینی قوی» نام برد.

در بیانیه‌ای که نخست‌وزیر نتانیاهو روز شنبه شب در مقابل خبرنگاران ارائه کرد، وی گفت که حماس «جنگی وحشیانه و خبیثانه آغاز کرده است. ما این جنگ را خواهیم برد، اما قیمت آن بالا خواهد بود.» نتانیاهو همچنین گفت که آنچه در روز شنبه رخ داد، در اسرائیل تکرار نخواهد شد. «من تضمین می‌کنم که این اتفاق دوباره نخواهد افتاد.» کل دولت پشت تصمیمی قرار دارد که ارتش اسرائیل بلافاصله از تمام قدرت خود برای درهم شکستن امکانات حماس استفاده کند. «ما آنها را خواهیم کشت» نتانیاهو گفت. «ما انتقام این روز سیاه را خواهیم گرفت.»

در آن زمان، نیروی هوایی اسرائیل حملات خود را به نوار غزه آغاز کرده بود. وزارت بهداشت فلسطین در غزه روز یکشنبه بیش از ۴۰۰ کشته و ۲۳۰۰ زخمی را که به بیمارستان‌ها منتقل شده بودند، گزارش کرد. نیروی هوایی اسرائیل ساختمان‌های بلند در مرکز غزه را تخریب کرد. در رفح، شهری در جنوب نوار غزه، در نزدیکی مرز مصر، در حمله به اردوگاه پناهجویان شلهورا، ۱۹ عضو یک خانواده، از جمله خردسالان، کشته شدند.

اسرائیل تمام مرزهای خود با مناطق اشغالی فلسطین در کرانه باختری را مسدود کرد. ارتش، جاده‌ها به سمت روستاهای فلسطینی را مسدود کرد. بالاترین سطح هشدار بین مرز اردن و تمام کرانه باختری اشغالی تا اورشلیم اعلام شد. مرزهای غزه نیز مسدود شد و اسرائیل برق و واردات نفت و کالا به این مناطق را متوقف کرد. دسترسی به مسجد الاقصی در اورشلیم توسط مقامات اشغالگر مسدود شد و مردم از دسترسی به آن منع شدند. دولت وضعیت جنگی اعلام کرد و ارتش، نیروهای ذخیره را بسیج کرد. اپوزیسیون به نتانیاهو پیشنهاد تشکیل دولت اضطراری مشترک را داد تا با مشت آهنین حماس را سرکوب کند.

جلسه شورای امنیت سازمان ملل پشت درهای بسته برگزار شد. اسرائیل روشن کرد که حماس مسئول است و باید عواقب آن را بپذیرد. اسرائیل باید شهروندان و کشور خود را در برابر «حملات تروریستی از غزه» محافظت کند.

روسیه و چین خواستار مذاکرات بین دو طرف شدند. وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد که تنها تشکیل یک دولت فلسطین می‌تواند تنش‌های ۷۵ ساله را پایان دهد. وزارت امور خارجه چین «عمیقاً نگران» تنش‌ها و خشونت بین اسرائیل و فلسطین است. «راه اساسی برای خروج از این درگیری، اجرای راه‌حل دو دولت و تأسیس یک دولت مستقل فلسطین است».

جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، مانند رئیس کمیسیون اروپا، «همبستگی راسخ» خود را با اسرائیل اعلام کرد. وزیر امور خارجه آلمان، بئربوک بر حق دفاع از خود اسرائیل تأکید کرد. دولت فدرال، دروازه براندنبورگ در برلین را به رنگ پرچم اسرائیل روشن کرد و از قبل ممکن است راهپیمایی‌های همدردی برای فلسطین را به عنوان «ضد یهودی» ممنوع کند. اکنون در وزارت امور خارجه و کمک‌های توسعه، در مورد اینکه آیا کمک‌های مالی به سازمان‌های مدنی و امدادی فلسطینی قطع شود یا خیر، بحث می‌شود.

آیا جنگ جدیدی در راه است؟

به غیر از واکنش‌های نظامی گسترده و سرکوب مداوم، اسرائیل هیچ چیز دیگری برای ارائه به فلسطینی‌ها ندارد. این امر در مورد اتحادیه اروپا نیز صدق می‌کند که گرچه کمک‌های مالی برای پروژه‌های زیرساخت‌های مدنی در نوار غزه و سرزمین‌های فلسطینی اشغالی پرداخت می‌کند، اما این پروژه‌ها مرتباً توسط اسرائیل بمباران می‌شوند.

باید منتظر ماند و دید که آیا حزب‌الله لبنان یا نیروهایی در سوریه یا اردن به این عملیات خواهند پیوست. اگر کشورهای عربی در آینده به جای ابراز سخنان زیبا از تحریم اسرائیل حمایت کنند اینکار می‌تواند اسرائیل را به شدت تحت فشار قرار دهد.
دولت نتانیاهو از درون دچار اختلاف شده و در موقعیت ضعیفی قرار دارد، زیرا ایالات متحده نیز نسبت به دولت جدید راست‌گرای این کشور بسیار انتقادی است. بازارهای بورس اسرائیل در روز یکشنبه با کاهش قابل توجهی در قیمت‌ها واکنش نشان دادند. شرکت‌ها تعطیل شدند و شرکت‌های هواپیمایی بین‌المللی پروازهای خود را به این کشور متوقف کردند. تنها در صبح دوشنبه مشخص شد که فرودگاه بین‌المللی بن گوریون نیز توسط موشک‌های شلیک شده از نوار غزه مورد اصابت قرار گرفته است.

جنگ جدیدی در منطقه عواقب غیرقابل پیش‌بینی خواهد داشت. این جنگ محدود به اسرائیل و سرزمین‌های فلسطینی اشغالی نخواهد ماند، بلکه لبنان، سوریه، اردن و بخش‌های دیگر منطقه را نیز درگیر خواهد کرد. تبعات وحشتناکی برای جان و سلامتی جمعیت غیرنظامی که در سرزمین‌های فلسطینی اشغالی و کشورهای همسایه عربی برای مدت طولانی خواهد داشت، این در بمباران فعلی نوار غزه، قابل مشاهده است. حتی بدون جنگ، هم نشانه‌هایی از تغییر قدرت عظیم در منطقه وجود دارد که اسرائیل و متحدانش در غرب را تضعیف خواهد کرد و نیروهای منطقه را تقویت خواهد کرد.

یک زن فلسطینی ساکن غزه که از طریق تلفن به یکی از اقوام خود از مرگ پسرعمویش که به درگیری‌ها پیوسته بود، خبر میداد گفت: «برای ما این مانند فرار از زندان بود».
علی‌رغم ترس از انتقام اسرائیل و بمباران‌ها و نگرانی از خانواده خود، مردم امید خود را به رهایی از شرایط زندگی غیرقابل تحمل خود از دست نداده‌اند.
سیاست اسرائیل مبنی بر ارعاب، محاصره، محرومیت و تحقیر فلسطینی‌ها، ویرانی و بمباران، برای اسرائیل نیز صلح نخواهد آورد. اشغال غیرقانونی سرزمین‌های فلسطینی باید پایان یابد و یک دولت فلسطین مستقل به رسمیت شناخته شود. جایگزینی وجود ندارد.

اسرائیل حتی در روز یکشنبه نیز نتوانست آمار دقیقی از کشته‌شدگان، زخمی‌ها و مفقودالاثرها ارائه دهد. شبکه تلویزیونی اسرائیلی ان ۱۲ روز شنبه شب از حداقل ۲۰۰ کشته و ۱۱۰۰ زخمی اسرائیلی خبر داد. در روز یکشنبه، این ارقام به ۷۰۰ کشته و بیش از ۲۰۰۰ زخمی اصلاح شد. هنوز مشخص نیست که چند نظامی و یهودی‌نشین اسرائیلی در اسارت فلسطینی‌ها قرار گرفته‌اند.