قره‌باغ: وضعیت ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی در خطر است
نویسنده: گورگ میرسایان
ترجمه مجله هفته
همه چیز قابل پیش‌بینی بود. دقیقاً همین جمله به ذهن می‌آید وقتی صحبت از عملیات آذربایجان برای تصرف بخش تاکنون تحت کنترل قره‌باغ از تاریخ ۱۹ سپتامبر میشود. به عبارت دقیق‌تر، یک عملیات مشترک بین آذربایجان و دولت فعلی ارمنستان به رهبری نیکول پاشینیان برای تغییر وضعیت ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی به قیمت جان و سرنوشت ارمنی‌های گرفتار در قره‌باغ.
واضح است که این عملیات از نظر نظامی آماده شده بود. صرف نظر از اینکه دولت آذربایجان چه بهانه‌ای برای شروع آن می‌آورد، مانند انفجار یک خودرو در ۱۵ کیلومتری خط تماس که بر اثر مین منهدم شد، استقرار نیروها قبلاً آغاز شده بود. همه اینها ثبت شد، دیده شد – و هیچ کس نخواست از آن جلوگیری کند. بالاخره کسی نمی‌تواند از باکو این درخواست را کند که نیروهای خود را از خاک خودش خارج کند.
این عملیات از نظر اطلاعاتی نیز خوب آماده شده بود. در طول چند هفته، نخست‌وزیر ارمنستان پاشینیان یک سری اقدامات ضدروسی انجام داد. او از بی‌معنی بودن حضور نیروهای حافظ صلح روسیه در قره‌باغ، از اشتباه بودن انتخاب استراتژیک ارمنستان برای پیوستن به روسیه صحبت کرد – انگار که ارمنستان اصلاً انتخاب دیگری هم داشت. او همسرش را به کی‌یف فرستاد تا در مراسم ضد روسی زلنسکی شرکت کند. سرانجام، او ایالات متحده را برای شرکت در رزمایش مشترک در خاک ارمنستان دعوت کرد – همان ایالات متحده که در اوکراین علیه روسیه میجنگد. بر همان خاک ارمنستان که پاشینیان به متحد خود روسیه و شریک نزدیک خود ایران اجازه برگزاری رزمایش روی آنرا نداد.
دولت آذربایجان نیز به همراهی اطلاعاتی پرداخت. این دولت ادعا کرد که نیروهای حافظ صلح روسیه را از عملیات خود مطلع کرده است و از این طریق به این معنا بود که روسیه این تهاجم را تأیید می‌کند، اگرچه مسکو به طور مستقیم این موضوع را رد کرد. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه تأکید کرد. “اطلاعات حمله آذربایجان فقط چند دقیقه قبل از آغاز درگیری‌ها به یگان روسی اطلاع داده شد”.
سرانجام، زمان اجرای این عملیات بسیار مناسب انتخاب شد.
اولا، عملیات ویژه نظامی در اوکراین در حال انجام است و این عملیات به طور واضح از نظر نظامی برای روسیه اولویت دارد. مطمئناً آذربایجان می‌توانست تا سال ۲۰۲۵ صبر کند، زمانی که نیروهای حافظ صلح روسیه طبق قانون از منطقه خارج می‌شوند، اما مشخص نیست که وضعیت تا آن زمان چگونه خواهد بود. اگر روسیه تا آن زمان مسئله اوکراین را با پیروزی به پایان برساند و دولت ضدروسی در ارمنستان برکنار شود، ممکن است نیروهای حافظ صلح روسی در قره‌باغ باقی بمانند. و حالا تا تنور داغ است باید وارد کارزار شد، در حا حاضر امکان تصرف مطمئن قره‌باغ وجود دارد. “تنها شرط صلح در منطقه، خروج کامل نیروهای نظامی ارمنی از قره‌باغ و انحلال رژیم در استپاناکرت است”، باکو شرایط خود را دیکته می‌کند.
ثانیا، برای غرب مهم است که در پس‌زمینه آخرین مرحله عملیات نظامی اوکراین، که کی‌یف در تلاش برای پنهان کردن شکست خود در جبهه است، برای یک هجوم نهایی آماده شود، یک جبهه دوم علیه روسیه باز کند و ارتش روسیه را با مشکلات اضافی درگیر و منحرف کند. گرجستان به طور قاطع از شرکت در چنین نمایشی خودداری کرد، در حالی که به نظر می‌رسد دولت‌های ارمنستان و آذربایجان ظاهراً مطیع‌تر از آن بودند.
حالا آذربایجان منطقه‌ای را اشغال می‌کند که ارمنستان کنترل باکو بر آن را رسماً به رسمیت شناخته است، که ماریا زاخارووا نیز به آن اشاره می‌کند. ارمنستان برای جنگ در قره‌باغ آماده نیست – پاشینیان نه تنها بسیجی را اعلام نکرد، بلکه حتی از ورود واحدهای فعال ارتش ارمنستان به قره‌باغ خودداری کرد و خود را به عباراتی از این قبیل محدود کرد: “آنها آنجا نیستند”. بنابراین، این دیگر مشکل روسیه نیست، بلکه تصمیم حاکمیت ایروان برای تبانی و تسلیم شدن است.
در هر صورت، برای سرنوشت ارمنستان نمی‌توان متاسف بود. این مشکل آنهاست. ارمنی‌ها خود در سال ۲۰۱۸ به خودکشی دولتی رای دادند و در سال ۲۰۲۱ با انتخاب پاشینیان این حماقت را تأیید کردند.
برای روسیه، که نیروهای حافظ صلح آن اکنون در منطقه درگیری باقی می‌مانند، مشکل این است که از قفقاز جنوبی بیرون رانده میشود. و این سؤال مطرح میشود که چگونه می‌توان همزمان در تمام صفحه‌های شطرنج باکو، ایروان، آنکارا و واشنگتن بازی کرد.
گورگ میرسایان استادیار دانشگاه مالی دولت فدراسیون روسیه، یک کارشناس ارشد علوم سیاسی و یک شخصیت شناخته شده است. او در سال ۱۹۸۴ در تاشکند به دنیا امد. او از دانشگاه ایالتی کوبان فارغ التحصیل شد و دکترای خود را در علوم سیاسی با تمرکز بر ایالات متحده دریافت کرد. او از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۶ محقق موسسه ایالات متحده و کانادا در اکادمی علوم روسیه بود.
