ابراهیم ترائوره- میهن یا مرگ! ما پیروزیم! – مزیایف – ا. م. شیری

13 августа

تأملاتی در مورد اجلاس سران سن پترزبورگ (بخش دوم) ، ۱۳ اوت. بخش اول در اینجا

الکساندر مزیایف (ALEXANDER MEZYAEV)*

ا. م. شیری

نشست روسیه و آفریقا در پایان ژوئیه، تحت شرایط شدید فشار و باج‌گیری بی‌سابقه غرب برگزار شد. اما پیچیدگی شرایط از یک سو، نشان از «آن کیست؟» داشت و از سوی دیگر صراحت گویندگان را در حد امکان تشدید کرد. عملاً هیچ سخنرانی منظمی وجود نداشت و در این زمینه توجه به آنچه که دقیقاً توسط رهبران قارۀ آفریقا در دیدار با رئیس جمهور روسیه بیان شد، بسیار مهم است.

روی سخنرانی‌های رهبران کشورهایی که به اجلاس «آفریقا و آمریکا» دعوت نشدند، به ویژه جمهوری بورکینافاسو تمرکز می‌کنیم. عدم دعوت جمهوری بورکینافاسو به آن سوی اقیانوس (و همچنین مالی و گینه) تصادفی نبود. توضیح رسمی این بود که رهبران این کشورها نامشروع هستند. این توضیح، حتی در نگاه اول عجیب به نظر می‌رسد. برای اینکه در حال حاضر جمهوری‌های مالی، گینه و بورکینافاسو توسط رهبران دولت‌های دورۀ گذار که بدون انتخابات به قدرت رسیده‌اند، رهبری می‌شوند. با این حال، این برای آفریقا یک مورد استثنایی نیست و در واقع، استدلال‌های تبلیغات غربی نادرست است. زیرا، کاخ سفید بدون هیچ مشکلی تعدادی از سران کشورها را که به همین ترتیب بدون انتخابات به قدرت رسیده‌ند، به اجلاس خود دعوت کرد. مثلاً، رئیس جمهوری چاد یکی از این نمونه‌ها است. در حال حاضر، مهامت دبی، پسر ادریس دبی، رئیس جمهور سابق (که به مدت ۳۱ سال حکومت کرد)، ریاست این کشور را بر عهده دارد. در چاد هیچ انتخاباتی برگزار نشد. پسر بعد از پدر به قدرت رسید. با این حال، برای آمریکا، مسئله عدم مشروعیت در اینجا مطرح نیست. استاندارد «این یکی متفاوت است»، کار کرد.

بنابراین، فقدان انتخابات یک پوستۀ صرفاً خارجی است. دلیل واقعی عدم دعوت از جمهوری‌های مالی، گینه و بورکینافاسو به شرکت در اجلاس ۲۰۲۲ در واشینگتن، سمت‌گیری سیاسی رهبری این کشورها است. دلایلی وجود دارد که بگوییم این مالی و بورکینافاسو بودند که مرحله جدیدی را در مبارزه ضد استعماری در سال ۲۰۲۲ آغاز کردند.

مرحلۀ جدید مبارزۀ ضد استعماری که توسط مالی و بورکینافاسو شروع شد، به چه معنی است؟ بالاتر از همه، این یک راه حل اساسی برای مسائل امنیتی است. در دهه‌های گذشته، کشورهای غربی با بی‌ثبات کردن تصنعی اوضاع در کشورهای این قاره، سیاست و منابع این کشورها را کنترل و غارت کرده‌اند. ساختار دو سطحی کنترل تشکیل گردید: گروه‌های تروریستی (القاعده، ممنوعه در روسیه، داعش در غرب آفریقا، بوکوحرام، القاعده در مغرب اسلامی و غیره)، سازماندهی و یا حمایت شدند. واحد‌های نظامی کشورهای غربی به بهانۀ مبارزه با آن‌ها، بعبارت حتی دقیق‌تر، برای شبیه‌سازی چنین مبارزه به کشور‌های ساحل اعزام شدند. در واقع، حفاظت از گروه‌های تروریستی در مقابل ارتش و پلیس کشورهای مربوطه به این ترتیب تضمین گردید. اگر چنانچه نیروهای «حافظ صلح» فرانسه در غرب آفریقا حضور نداشتند، مشکل امنیتی مدت‌ها پیش حل شده بود. نهادهای حاکمیت جهانی، مانند دادگاه کیفری بین‌المللی نیز در این امر دخیل بودند و دائماً به دولت‌های نیجریه و مالی یادآوری می‌کنند که دلایلی برای باور به این مدعا وجود دارد که آن‌ها در روند مبارزه با تروریست‌های بوکوحرام، القاعده و… «حقوق بشر» را نقض می‌کنند.

ابراهیم ترائوره، رئیس جمهور دورۀ گذار بورکینافاسو در نشست سن‌پترزبورگ دو بار سخنرانی کرد: بار اول در جلسه عمومی در روز نخست اجلاس و بار دوم در نشست دوجانبه با رئیس جمهور روسیه پس از پایان رسمی اجلاس. هر دوی این سخنرانی‌ها شایستۀ توجه هستند. اما، اولین سخنرانی، عمومی، از اهمیت ویژه برخوردار بود. زیرا، در آن، رئیس بورکینافاسو نه رئیس جمهور روسیه، بلکه اساساً سایر سران کشورهای قارۀ آفریقا را مورد خطاب قرار داد. دو دلیل برای این امر وجود دارد. اول- رهبر بورکینافاسو از آنجائیکه به خاطر تغییر غیرقانونی حکومت تحت تحریم قرار گرفته، اجازۀ شرکت در نشست‌های اتحادیۀ آفریقا را ندارد. بنابراین، اهمیت دیدار سروان ترائوره با «همتایان» خود از اهمیت دیدار او با رئیس روسیه کمتر نیست. دوم- مشکلات وابستگی نواستعماری آفریقا فقط به مواضع غرب ارتباط ندارد. بنابراین، اولین سخنرانی سروان ترائوره ​​ در این زمینه را باید قبل از هر چیز مورد توجه قرار داد.

اتفاقی نبود که ترائوره سخنرانی اول خود را با پوزش‌خواهی از «بزرگان» و متواضعانه در مقابل آن‌ها آغاز کرد. او ضمن بیان مسائل بسیار مهم در سخنرانی خود، گفت: «فقط امپریالیست‌های غربی مشکل استعمار نو در آفریقا نیستند. مشکل این است که تعدادی از دولت‌های آفریقایی به کسانی که واقعاً با استعمار نو مبارزه می‌کنند، کمک نمی‌کنند». هنگامی که رئیس بورکینافاسو سخنان توماس سانکار را: «برده‌ای که نتواند برای آزادی خود قیام کند، شایستۀ ترحم نیست» یادآوری کرد، بسیاری از رهبران آفریقا (بویژه، نمایندگان شخص ثالث) متوجه بودند که در مورد چه کسانی صحبت می‌کند.

واضح است که ما در مورد تعلیق عضویت همان سه کشور مالی، بورکینافاسو و گینه در اتحادیۀ آفریقا صحبت می‌کنیم، که مرحله جدید و رادیکالی را در مبارزه با استعمار نو آغاز کردند. عضویت آن‌ها ظاهرا به دلیل برکناری دولت‌های منتخب از طریق انتخابات، اما عملاً ناتوان از تضمین مبارزه واقعی با تروریسم، تعلیق شد. بنابراین، نیازی به صحبت از عدم مشروعیت مقامات جدید نیست. موضع اتحادیۀ آفریقا در مورد امتناع سه کشور از مشارکت در فعالیت‌های این سازمان با واقعیت، یعنی با حمایت توده‌ای مردم از مقامات جدید، آشکارا تناقض دارد. ابراهیم ترائوره در سخنرانی خود، به سایر نهادها، به ویژه جامعۀ اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (ECOWAS)، که تحریم‌های ظالمانه و در عین حال، غیرقانونی علیه کشورش و جمهوری مالی اعمال نموده است، نیز اشاره کرد!

با شنیدن سخنرانی رئیس بورکینافاسو، رهایی از این تصور دشوار بود که این سروان ابراهیم ترائوره، رئیس بورکینافاسو است که در سال ۲۰۲۳ صحبت می‌کند یا سروان توماس سانکارا، رئیس جمهور این کشور در سال ۱۹۸۷. نکتۀ بسیار مهمتر این بود که ترائوره، درست مانند سانکارا، گفت که استعمار نو نه تنها هنوز زنده است، بلکه، تا به حال در آفریقا اساساً به لطف خود رهبران آفریقا کاملاً تأثیرگذار است. توماس سانکارا چند ماه پس از ایراد سخنرانی معروف خود در سال ۱۹۸۷ در اجلاس سازمان وحدت آفریقا که طی آن اتخاذ تصمیم جمعی برای عدم پرداخت سود بدهی‌ها را پیشنهاد کرد، ترور شد. به همین دلیل نیز، واکنش برخی از همتایان «قانوناً منتخب» ترائوره ​​کاملاً تند بود.

مشکل عدم اتحاد در مبارزه با استعمار نو در آفریقا تنها چند روز پس از پایان نشست روسیه و آفریقا تأئید شد. اسماً بزرگترین سازمان «همگرایی» آفریقای غربی، همان جامعۀ اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (ECOWAS)- بدستور پاریس و واشینگتن، کودتای ۲۷ ژوئیه در جمهوری نیجر را در اولین روز اجلاس سن‌پترزبورگ محکوم کرد.

در روزهای اخیر، اظهارنظرهای زیادی در مورد عملیات نظامی برنامه‌ریزی شده علیه نیجر در رسانه‌ها منتشر می‌شود. اما، هیچ کس به این واقعیت توجه نمی‌کند که این سازمان نه تنها حق تهاجم نظامی به هیچ یک از کشورهای عضو ECOWAS، بلکه همچنین، برای اعمال تحریم‌های مشابه آنچه قبلاً علیه بورکینافاسو و مالی وضع کرده، ندارد. در واقع این کشورها در محاصره قرار گرفتند. حداکثر کاری که کشورهای ECOWAS می‌توانستند انجام دهند، این بود که جمهوری‌های بورکینافاسو و مالی را از عضویت خود خارج کنند. اما، آن‌ها اعلام کردند که این کشورها را محاصره می‌کنند. بنابراین، اکثر کشورهای عضو ECOWAS در واقعیت امر، بعنوان همان مکانیزم واقعی استعمار نو عمل می‌کنند. و این مکانیزم غیرقانونی عمل می‌کند. یعنی، هیچ یک از تحریم‌های اعمالی ECOWAS علیه جمهوری‌های مالی و بورکینافاسو با منشور این سازمان مطابقت ندارد! این یک خشونت مستقیم علیه این کشورها است که در پشت اصطلاح «تحریم» پنهان شده است. در صورت مداخلۀ نظامی در نیجر، اقدامات ECOWAS یک تجاوز آشکار محسوب خواهد شد.

***

همانطور که عبارت «میهن یا مرگ!»، عبارت معروف در آفریقا، همیشه پایان‌بخش سخنان توماس سانکارا بود، رئیس بورکینافاسو نیز سخنرانی خود در اجلاس سن‌پترزبورگ را با ذکر همان عبارت به پایان رساند. اما مترجم همزمان زبان روسی انگار فرصت ترجمه قسمت دوم این عبارت معروف را که بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد، نداشت: «ما پیروز خواهیم شد»!

*- در بارۀ نویسنده: دکترای حقوق، پروفسور، رئیس دپارتمان حقوق اساسی و حقوق بین‌الملل دانشگاه مدیریت «تیسبی» (تاتارستان)؛ معاون سردبیر مجلۀ حقوق بین‌الملل قازان (از ۲۰۰۷ تاکنون)؛ عضو انجمن جهانی حقوق بین‌الملل (عضو کمیتۀ حقوق بشر این انجمن)، انجمن سیاست خارجی فدراسیون روسیه، انجمن مطالعات بین‌المللی روسیه، انجمن روسیه و آفریقا، عضو گروه وکلای مدافع سلابادان میلوشویچ، رئیس جمهور مقتول صربستان در دادگاه لاهه- مترجم

ارسالی خود نویسنده

۲۸ مرداد-اسد ۱۴۰۲