کشورهای بریکس چه با ارزملی و چه با ارزهای دیگر هر روز بیشتر از دلار فاصله میگیرند.
نوشته ویبکه دیل
یونگه ولت
ترجمه مجله هفته
قدرت اقتصادی بریکس به سرعت در حال افزایش است – با این حال، اعضای آن در همه مسائل با هم همکاری نمی کنند
پیش زمینه : یک جبهه یکپارچه
همکاری در جنوب جهانی به سرعت در حال رشد است. با این حال، موانع زیادی نیز وجود دارد. به عنوان مثال، بریکس بدلیل پذیرش تعدادی از اعضای جدید در ائتلاف به دلیل وزن اقتصادی بسیار نابرابر، تا حدی مورد انتقاد است. در حال حاضر، بیش از ۷۰ درصد از تولید ناخالص داخلی درونی ائتلاف بریکس توسط چین تولید می شود. درآمد سرانه روسیه پنج برابر بیشتر از درآمد هند است. علاوه بر این، منافع و مناقشات بیشتری هم وجود دارد تا زمانی که درگیری های مرزی ملموس بین دو ابرقدرت هسته ای هند و چین وجود داشته باشد.
حتی در مورد پایان وابستگی به شمال جهانی، افزایش ارتباط در جنوب جهانی لزوماً با دور شدن از «غرب» همراه نیست. در عوض، اکثر دولت ها بسته به اینکه چگونه می توانند به نحو احسن منافع خود را پیش ببرند، بین جبهه های مختلف مانور می دهند. به عنوان مثال، هند روابط اقتصادی خود را با روسیه و به ویژه با واردات انرژی گسترش داده است – اما در عین حال همکاری نظامی خود را با ایالات متحده و ناتو گسترش می دهد تا بر پکن فشار اعمال کند، که در عین حال با آن نیز رقابت اقتصادی دارد.
کشورهای خلیج فارس نیز همچنان به تسلیحات و آموزش نظامی از ایالات متحده وابسته هستند، اما این مانع از گسترش شدید روابط اقتصادی با روسیه و چین و جلوگیری از کاهش چندباره تولید نفت توسط «اوپک پلاس» علیرغم درخواست های مکرر ایالات متحده نمی شود. در ماه مارس، عربستان سعودی بر خلاف اراده واشنگتن، یک توافق آشتی با ایران امضا کرد و از بازگشت سوریه به اتحادیه عربی حمایت کرد.
جنوب در رد نظم جهانی تک قطبی که ایالات متحده در آن حرف آخر را میزند متحد است. علاوه بر دلارزدایی، ایجاد راه های تجاری مشترک و موافقت نامه های تجارت آزاد نیز راه هایی برای مقابله با جهان تک قطبی است.
بریکس یک نقطه عطف در تاریخ ائتلاف و اتحاد کشورهای در حال توسعه است که در سال ۲۰۰۱ تأسیس شد: طبق اطلاعاتی که از سفارت روسیه در کنیا منتشر شد، کشورهای بریکس فعلی، برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی، قصد دارند یک ارز جدید را معرفی کنند که توسط طلا و سایر کالاهای خام مانند نقره یا فلزات نادر پشتیبانی می شود. ۴۱ کشور علاقه خود را به چنین ارزی اعلام کرده اند که اعلام رسمی آن در تاریخ ۲۲ آگوست در اجلاس بریکس در آفریقای جنوبی انجام خواهد شد. از دیدگاه کشورهای بریکس، ایجاد یک ارز جدید تجارت بین المللی را آسان تر می کند و مهمتر از همه، جنوب جهانی را از ارز اصلی ایالات متحده، دلار آمریکا که به شدت تضعیف شده است، مستقل تر می کند و شکل گیری نظم جهانی چند قطبی را ترویج می کند.
با این حال، وزیر امور خارجه هند، سوبرهمانیام جایشانکار، اعلام کرده است که کشورش هیچ برنامه ای برای ایجاد یک ارز بریکس ندارد. تقویت روپیه برای هند در اولویت است. این اظهارات که بلافاصله پس از سفر نخست وزیر هند، نارندرا مودی به ایالات متحده که در آن همکاری نظامی و اقتصادی عمیق تر شد، صورت گرفت، گمانه زنی هایی را برانگیخت که ممکن است این تصمیم تحت فشار واشنگتن باشد. اما نگرانی در مورد اینکه چین، رقیب اصلی هند، می تواند از طریق یک ارز مشترک و همچنین از طریق گسترش ائتلاف بریکس تقویت شود، احتمالاً نقش مهمی در موضع گیری دهلی نو ایفا می کند. انتظارات با اظهارات معاون مدیر بانک توسعه بریکس، لسلی ماسدروپ، اوایل این ماه که خاطرنشان کرد یوان نیز هنوز فاصله زیادی با تبدیل شدن به یک ارز ذخیره دارد، کاهش یافت. بنابراین، بحث در مورد یک ارز جایگزین بیشتر یک هدف «میان مدت تا بلند مدت» است.
این واقعیت که کشورهای بریکس دیدگاه های متفاوتی در مورد ایجاد یک ارز مشترک دارند، شناخته شده است. برزیل رئیس جمهور لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا و نمایندگان روسیه به عنوان قوی ترین طرفداران این ایده شناخته می شوند. آفریقای جنوبی محتاط تر است. اما ضرورت استقلال از دلار آمریکا و همچنین سیستم سوئیفت تحت کنترل ایالات متحده در جنوب جهانی غیر قابل بحث است و همه بر سر آن توافق دارند. این کشور ها مدت هاست که از کاهش ذخایر دلاری خود رنج می برد. اما سیاست تحریم های ایالات متحده، به ویژه ایالات متحده، که دهه هاست به عنوان ابزاری امپریالیستی برای حکومت بر کشورهای جنوب جهانی عمل می کند، این باور را نیز تقویت کرده است.
در نتیجه، تجارت با سایر ارزها به طور قابل توجهی افزایش یافته است، به ویژه با یوان چینی. توقیف بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار از ذخایر ارز خارجی روسیه توسط غرب در فوریه ۲۰۲۲ این روند پایدار را بار دیگر تقویت کرد: سهم دلار در ذخایر ارزی جهانی تا پایان سال ۲۰۲۲ از ۵۵ به ۴۷ درصد کاهش یافت و ضریب این کاهش ده برابر سریعتر از میانگین دو دهه گذشته است که از ۷۳ به ۵۵ درصد کاهش یافته است.
افزایش تجارت با ارزهای ملی گامی اول در مسیر کنار نهادن دلار است. طبق گزارش وزارت دارایی روسیه، ۷۰ درصد معاملات تجاری بین روسیه و چین با ارزهای منطقه‌ای یعنی روبل و یوان انجام می شود. در واقع، ۸۰ درصد معاملات تجاری روسیه به این ترتیب انجام می شود. پالایشگاه های هندی واردات نفت روسی خود را که در دو سال گذشته به طور قابل توجهی افزایش یافته است، به یوان تصفیه حساب می کنند. معاملات بین بولیوی و روسیه و همچنین بین برزیل و چین با پذیرش ارز ملی انجام می شود.
همچنان مذاکراتی بین عربستان سعودی، متحد نزدیک ایالات متحده و بزرگترین تولید کننده نفت جهان و پکن در جریان است تا معاملات نفتی بین آنها را نیز به یوان انجام گیرد. این توافقات تجاری دوجانبه پتانسیل این را دارند که سلطه دلار آمریکا را به طور قابل توجهی “تهدید” کنند و جابجایی های تکتونیکی قدرت در حال انجام را در جهت جنوب جهانی تقویت کنند، که یک سال پیش کسی تصورش را هم نمی کرد. و تازه این صرف نظر و مستقل از این است آیا و چه زمانی ائتلاف بریکس واقعاً ارز خود را معرفی کند. پیشبرد نظم جهانی چند قطبی توسط جنوب جهانی را می توان به حق به عنوان عصر واقعی تغییر نامید.
این نکته مهمی است که گسترش بریکس که انتظار می رود در ماه اوت اتفاق بیفتد، تأثیرات قابل توجهی بر نظم جهانی و ضعف رو به رشد دلار در تجارت جهانی خواهد داشت. این امر به ویژه در پرتو این واقعیت است که ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، الجزایر، مصر، ترکیه، اندونزی و مکزیک در میان تقریباً بیست، به گفته منابع دیگر حتی ۴۰ قدرت های اقتصادی و کشورهای در حال توسعه مهمی هستند که خواستار پیوستن به این پیمان هستند.
طبق آخرین ارقام صندوق بین المللی پول، پنج کشور فعلی بریکس در حال حاضر ۳۲.۱ درصد به رشد جهانی کمک می کنند، در مقایسه جی هفت فقط ۲۹.۹ درصد. چین هم اکنون برای حدود ۱۲۵ کشور مهمترین شریک تجاری است. اگر تمام این معاملات از طریق یوان انجام می شد، این امر احتمالاً جایگاه دلار را به چالش میکشد.