مثلث ایران – آذربایجان – اسرائیل : امکان بیطرفی وجود ندارد

نوشته : ابراهیم علوش

مترجم:احمد مزارعی ، جمعه پنجم ماه می ۲۰۲۳

وجود مشکل اصلی واختلافات در اینست که آذربایجان فعلی بخشی از قومیت اصیل ایرانی است واز نظر تاریخی آذربایجان از زمان مادها در قرن نهم قبل از میلاد تا زمان فتوحات اسلامی در قرن هفتم میلادی تحت سلطه ایران باقی بوده است .

هرانگاه که موضوع رابطه یکی از ایندو در رابطه با رژیم صهیونیستی باشد امکان بیطرفی وجود ندارد،اما اوج گیری اختلافات اخیر میان دو همسایه ایران و آذربایجان در رابطه با رژیم صهیونیستی از نظر نظامی ،امنیتی ، اقتصادی و دیپلماتیک، میرود تا روابط را بیشتر درهم پیچیده کرده وبا ایجاد منابعی از عناصر منفجر کننده ،رابطه آذربایجان نسبت به ایران را تبدیل به اکراینی کنند از نوعی که در مرزهای روسیه منفجر گردید،ودرادامه حتی میتواند به تجزیه ایران منجر شود، هم اکنون مجموعه کشورهای غربی و در راس آنها آمریکا می کوشند با کمک ترکیه و رژیم صهیونیستی این طرح را بطور جدی به اجرا درآورد.

داستان با اسم شروع شد، زیرا از ابتدای اعلان استقلال در سال 1918، جمهوری آذربایجان دموکراتیک با کمک ترکیه تشکیل گردید که خود این آغاز با این نام تهدیدی ریشه ای برای ایران به حساب میاد.

این جمهوری بر خرابه های روسیه تزاری در مقابله با حکومت موقت روسیه تاسیس گردید که با سقوط نیکلای دوم در دوم مارس سال 1917، به وقوع پیوست وبا دست ائتلاف گسترده ای از احزاب گوناگون ، یعنی کادتها، منشویکها، بلشویکها ، سوسیالیستهای انقلابی و جنبشهای استقلال طلبانه ملی در مناطق مختلف روسیه مستقر گردید.

باید گفت که انتخاب اسم اذربایجان برای جمهوری تازه تولد یافته ، تصادفی انتخاب نشده بلکه «حزب مساوات»که دارای اندیشه های پان ترکی بود براین اسم اصرارداشت و هم اینکه چشم بر مناطق آذربایجان جنوبی آنسوی رودخانه ارس داشت.

قابل توجه اینکه نام آذربایجان از قرنها پیش شامل مناطق شمال و غرب ایران میشد که شامل آذربایجان شرقی و غربی ، اردبیل و زنجان نیز می گردد که از نظر مساحت و ساکنان بزرگتر و بیشتر از شمال آذربایجان است که به ناحق نام آذربایجان را برای خود مصادره کرده است

جمعیت آذربایجان شمالی ده میلیون ، در حالی که جمعیت آذری های ایران ، ضمن استان وخارج استان بیست میلیون ویا 23%جمعیت ایران است که 2%ترکمنها نیز اضافه میشود

جمهوری شمال ارس که امروز خود را «اذربایجان» می نامند ، این نام را در سال 1918، بر خود گذاشت براین اساس که در ادامه وبر اساس نظریات پان ترکیستی ، آذربایجان ایران را نیز به خود ملحق کند، این ادعاها برای روشنفکران ایرانی روشن بود و مورد اعتراض شدید آنها قرار گرفت که چرا نام آذربایجان را بر خود گذاشته اند

در ادامه بعد از اعلام «جمهوری آذربایجان دموکراتیک»و دخالت مستقیم نظامی ترکیه در قفقاز بحران اذری – ارمنی به ظهور رسید و به سرعت به درگیریهای نظامی و جنگ و کشتارهای داخلی منجر گردید، اینها مقدمات بحران اذری ارمنی بود که امروز شاهد آن هستیم، این بحران ادامه داشت تا زمانی که بلشویکها در آذربایجان به قدرت رسیده و آذربایجان در سال 1920، جزء یکی از جمهوریهای شوروی سوسیالیستی شد و منطقه ناگورنو قره باغ که ارمنی نشین ومتعلق به ارمنستان بود نیز بخشی از آذربایجان گردید، علیرغم اعتراضات کمونیستهای ارمنی مبنی بر منظم کردن بخشی از خاک خودشان به آذربایجان در اندوره ، اما بلشویکها برای رضایت پان ترکیستهای اذری به این کار اقدام نمودند، مثالی که در مورد منظم کردن جزیره قرم به اکراین نیز اتفاق افتاد، (تحت این عنوان که «همه شوروی و سوسیالیستی هستند»)، لذا مهم نیست این بحران تا زمان فروپاشی شوروی همچون آتش زیر خاکستر باقی ماند تا زمانیکه اولین جنگ ناگورنو قره باغ در اوایل سالهای نود میلادی شعله ور گردید و ایران در این جنگ درکنار ارمنستان قرار گرفت و محاصره اقتصادی ترکیه و آذربایجان علیه ارمنستان شکسته شد

هنگامی که اذربایجان استقلال خود را از شوروی گرفت ، ایران به فوریت استقلال آذربایجان را به رسمیت شناخت ، قراردادهای متعددی را با وی امضا نمود و پیشنهادهای مفید و دوستانه ای را برای ادامه رابطه با آذربایجان ارائه داد.

اما به زودی روشن گردید که باکو متمایل به ترکیه میباشد و شعارهایی از قبیل «آذربایجان بزرگ»،»وحدت آذربایجان» ، «خود مختاری برای آذری های داخل»و…به کرات در تبلیغات اذربایجان وکتب اموزشی مطرح شد، همزمان تبلیغات و شیوه های ضدایرانی گسترش یافت ودرادامه آذربایجان را به آغوش اسرائیل سوق داد در نتیجه باعث شد تا ایران نیز روابط استراتژیک خود را با ارمنستان تحکیم ببخشد.

اذری ویا ترک؟

ابتدا باید گفت که درمورد حق ملل درتعیین سرنوشت خویش امری قانونی است و اگر مللی ویا قومی به مرحله داشتن : دولت – ملت مستقل ، رسیده باشند حق آنها است که دولت مستقل خود را تشکیل دهند آنچنانکه در دنیای معاصر بسیاری دولتها به وجود آمده و دولتهای مستقل وملی خود را تشکیل داده اند بدون اینکه این دولت در ضدیت با مرزها و منافع سایرین باشد. اما داشتن این حق را نباید بدون وجود دو عامل اساسی در نظر گرفت:
اولا : حدود تاثیر این دولت در درگیریهای جهان معاصر ، میان کشورها و جنبشهای مستقل از یک سو، و همچنین منظومه تسلط وهیمنه تجاوزکارانه غرب ،از طرفی دیگر . تاثیراین دولت جدید در حق ملل ساکن کره ارض بطور عموم درمسیر رهائی ازسلطه وهیمنه آن مجموعه.

دوم : حدود تاثیر این دولت در نقشه ونفوذ محلی ومعادلاتش درکل منطقه ما، و همچنین ، الف – رودررویی با رژیم اشغالگر صهیونیستی اسرائیل ، ب – مقابله با نفوذ توسعه طلبانه ترکیه درمنطقه

از این نظر ضروری میباشد که بطور دایم سوال کنیم: استقلال چه کسی ؟ بر ضد چه کسی؟ وبا کمک چه کسانی؟ ونیز واجب است که قبل از هر چیز این سئوال را مطرح کنیم: ایا دراینجا ملت آذربایجانی جداگانه وجود دارد ؟ و حق دارد که دولتی ویژه خود تشکیل دهد ویا اینکه ما با یک برنامه تجزیه طلبانه روبرو هستیم که از طرف صهیونیسم حمایت میشود؟

وجود مشکل اصلی اختلافات در اینست که آذربایجان فعلی بخشی از قومیت اصیل ایرانی است واز نظر تاریخی آذربایجان از زمان مادها در قرن نهم قبل از میلاد وتا زمان فتوحات اسلامی در قرن هفتم میلادی تحت سلطه ایران باقی بوده است . آذری ها در طول این دوره به زبان آذری قدیم که یکی از لهجه های قدیم ایران بوده است صحبت میکردند و اکنون اثری از آن باقی نمانده است

اذربایجان دردوره خلفای عباسی واموی درزیر حاکمیت وکلای ایرانی انها اداره میشد وهنگامیکه ضعف بر خلافت غلبه کرد ، دراین مرحله ترکهای سلجوقی در اوایل قرن 11 میلادی از طریق اذربایجان سراسر منطقه شمالی رودخانه ارس را اشغال کردند وبا اهالی ادغام شدند ومنطقه را ترکی وزبان ترکی نیز رواج دادند واین علیرغم این بود که اهالی اذربایجان اصلا ایرانی بودند وثابت میکند که اصل قومیت شرط هویت قومی نیست .

اما تاثیر ایرانیگری علیرغم حکم سلجوقی دردوره بعدی همچنان پابرجا ماند زیرا انچه که طی قرنها به وجود امده است را نمیتوان با نیش قلم وضربت شمشیر از میان برداشت. تجلی این وضعیت رامیتوان در شکوفائی ادبیات فارسی حتی در تحت حکم سلجوقیان در اذربایجان مشاهده کرد وحتی در ظهور شخصیتهای برجسته ای ایرانی که در شکل وکیل دراذربایجان مدیریت را دردست گرفتند، ودرادامه ، دولت تیموری درقرن چهاردهم با فرهنگ فارسی درسمر قند تشکیل گردید وسپس با امدن صفویه دراوایل قرن شانزدهم میلادی،اذربایجان با بقیه مردم ایران شیعه شدند.

دراوایل قرن شانزدهم اذربایجان بطور رسمی به ایران ملحق شد، اما درجنگی که درسال 1828، میان ایران وروسیه اتفاق افتاد، مجددا ایران مناطقی را در قفقاز ازدست داد که شمال اذربایجان ، نیز جزئی ازان بود که به تصرف امپراتوری روسیه قیصری درامد ، ازان تاریخ تا زمان اعلان استقلال درسال 1918، برای اولین بار تحت نام اذربایجان وبر اساس برنامه پان ترکیستی که مختص اذربایجان هم نبود مرحله تازه ای را اغاز کرد.

براساس این پیش زمینه تاریخی ، فرهنگی، وقومی شمال اذربایجان ، ایران اینگونه میبیند که که بازگرداندن شمال اذربایجان به اذربایجان ایران اولی تراست هرگاه مسئله اتحاد اذربایجان درمیان باشد، واذربایجان شمالی اقلیمی میباشد که نیروهای بیگانه ویا روسیه تزاری ازاذربایجان مادرجدا کرده اند.

درمقابل ترکیه واذربایجان ،همه اذربیجان را بخشی از جهان ترک وهمچون سایر کشورهای ترک زبان اسیای میا نه میدانند. این ادعا ، نه فقط برای ایران ، بلکه برای روسیه نیزمشکل ساز است، اشاره به این موضوع بسیار مهم است که تعدادی از کشورهای اسیائی شوروی سوسیالیستی سابق ، اکنون عضو در «رابطه کشورهای مستقل»میباشند که درحال حاضر بوسیله روسیه مدیریت میشوند، که درحال حاضر یکی پس از دیگری به عضویت «سازمان کشورهای ترک» (مجلس ترکی سابق) درمیایند که درسال 2009، رسما در اذربایجان تاسیس گردید، این کشورها عبارتند از : اذربایجان ، قزاقستان، قرقیزستان، واوزبکستان.

سال 2021،ترکمنستان به عنوان ناظر درکشورهای «رابطه کشورهای مستقل» پذیرفته شد ، اما تاجیکستان که دولتی فارسی وترک زبان نیست.ارمنستان نیزعضو (رابطه کشورهای مستقل) میباشد که عضو انها نمیتواند باشد.

اما درمورد به خدمت گرفتن جریان پان ترکیسم علیه برنامه «اوراسیا» از یکطرف واز طرفی دیگر در ضدیت با «جاده ابریشم»نیز درگزارش دیگری توضیح داده خواهدشد.

اما گذشته از موضوع بکارگیری سیاسی ، مساله «وحدت اذربایجان»یک مشکل کاملا اساسی میباشد: ایا اگر کسانی درایران (ویا غیر ایران) ترک شدند حق دارند درخواست «حق جدائی وتعیین سرنوشت» کنند؟ وبا چه صفتی؟اذریها ویا ترکها؟وبه مجرد اینکه از نظر زبانی ترک شدند ، دیگر ایرانی نیستند؟، چون ترک شده اند ؟ دراینجا بحث ما حق اذریها درمورد تعیین سرنوشت نیست، بلکه دراینجا سخن از توسعه طلبی پان ترکیسم دراسیای میانه وهمچنین از تغییرات بسیار خطرناکی است که در جغرافیای سیاسی جهان اسلام باعث میشود(برای مثال در سوریه ، عراق ، لیبی و….) از طرفی ریشه های این درگیری به چند قرن پیش میان دو امپراتوری ترکی – فارسی بازمیگردد ، وعلت اصلی که صفویها مذهب شیعه را درایران رسمیت بخشیدند برای مقابله با توسعه طلبی عثمانیها بود.

شاید بتوان گفت که خطای صفویها در انتخاب شیعه این بود که فکر میکردند با تشیع اذریها میتوانند از توسعه طلبی عثمانیها جلوگیرند، همین خطارا روسها نیز مرتکب شدند ، هنگامی که فکر کردند که سوسیالیسم میتواند انهارا از خطر توسعه طلبی پان ترکیسم حفظ کند، اما اینطور نشد بطوریکه ادبیات پان ترکیسم وارد کتب درسی شده ودرمیان روشنفکران اذری رسوخ پیدا کرد ، تمایل به پان ترکیسم امروز در باکو از خلا سر برنیاورده است.

دراینجا به اختصار از برنامه تجزیه ایران صحبت میکنیم که با استفاده از ابزارهای نرم افزاری ترکیه عمل میکند وترکیه ودیگران از این سیاست نرم افزاری برای تجزیه ایران با همکاری یکدیگراستفاده میبرند که البته باید گفت دستهای رژیم اسرائیل نیزدر این برنامه ها شدیدا دخالت دارد، همچنانکه اشکار گردیده است که دخالت اسرائیل در اذربایجان نیزبسیار گسترده میباشد ودرثانی اذریهای ایران بعد از فارسها دومین قوم به حساب میایند، این یک معضل بزرگ است بویژه که عنوانش هم «حقوق ضایع شده ترکها درایران است».

ضروری است که گفته شود که موفقیت دراین سیاست میتواند بر افغانستان ولبنان تاثیر گذاشته وایران را از قضیه فلسطین دورکند وبه جنگی داخلی اذری – فارسی تبدیل شده ، شبیه انچه که هم اکنون در قلب کشورهای اسلواکی اروپا میان اکراین که مورد حمایت ناتو میباشد از یک طرف وروسیه از طرفی دیگر جریان دارد.از این نظر ضرورت دارد که متوجه خطر تبلیغاتی پان ترکیستی از مرزهای سنکیانگ چین تا سوریه بویژه ایران باشیم باشیم، (هم اکنون تبلیغات زهر اگینی وجود دارد که مدعی است تعداد ترکمنهای سوریه سه ملیون نفر است)

درمورد رابطه اذربایجان ورژیم صهیونیستی (1)

نفوذ عمیق صهیونیسم در اذربایجان بعد از نفوذ ترکیه ، یکی از خطرناکترین ظاهره تحولات جاری در منطقه قفقاز است . اذربایجان بعد از استقلال به فوریت بسوی تحکیم روابط ویژه ای با ترکیه حرکت کرده ودر سایه حزب عدالت وتوسعه این رابطه عمق بیشتری پیدا کرد ، اذربایجان به سرعت روابط خودرا با پاکستان وامریکا نیزتقویت نموده ودرادامه به عادی سازی رابطه خودبا اسرائیل ادامه داد که به مرحله»هم پیمانی طبیعی»ارتقا پیدا کردواین خطرناکترین پدیده استراتژیک برای منطقه قفقاز بود زیرا بحث پیوستن به پیمان ناتو واتحادیه اروپا مطرح گردید درحالیکه اذربایجان نه یک کشور اروپائی ونه در مجموعه اتلانتیک میگنجید.

اسرائیل بعد از ترکیه دومین کشوری بود که اذربایجان را درسال 1991، به رسمیت شناخت وبراین اساس بنا به سایت رسمی وزارت خارجه اسرائیل درتاریخ 7/4/1992روابط دپلوماتیک میان انها برقرارگردید

درجنگ اول قره باغ اسرائیل از نظر مالی وتسلیحاتی به کمک اذربایجان شتافت ، ودر سال 2009، ویکی لیکس، سندی را از طرف سفارت امریکا درباکو منتشر نمود که علیف دران اظهارداشته است که رابطه اسرائیل واذرباجان هما نند کوه یخی میباشد که تنها 10% ان بیرون است.

باید گفت که ایران واذربایجان درسال 2005، پیمان عدم تجاوزامضا کرده اند وازاین نظر اذربایجان اجازه نمیدهد اسرائیل از خاک این کشور به ایران حمله کند ، ولی اسرائیل میتواند از «تسهیلات لجستیکی»ویا امکان سوختگیری ویا تاسیس مراکز جاسوسی وپایگاههای تحقیقتاتی ونجات استفاده کند»

در باکوپایتخت اذربایجان 30 هزار یهودی زندگی میکند ، در خلال مسافرت دوم بنجا مین نتن یاهو، به باکو بر اساس اطلاعیه ریاست جمهوری اذربایجان درتاریخ 13/12/ 2016- نتنیاهو و علیف به نقش مهم یهودیان اذربایجان در تقویت اقتصاد و»تحکیم روابط دوجانبه» اذربایجان اشاره کرده وانرا ستودند

سال 2010،الهام علیف تصمیمی قانونی اتخاذ کرد که بموجب ان شهروندان همه کشورهای جهان هنگام مسافرت به اذربایجان باید قبلا ویزا بگیرند ، تنها شهروندان ترکیه واسرائیل ازاین قانون مستثنی بوده ونیاز به گرفتن ویزا ندارند

روابط اذربایجان واسرائیل از سالهای نود میلادی وضعیتی استراتژیک به خود گرفت که شامل ابعادی بازرگانی ، نظامی ، امنیتی ، فرهنگی واموزشی میشد.پس ازاولین مسافرت نتنیاهو درسال 1997، اسرائیل برنامه مسلح کردن اذربایجان را دردستور کار خود قرارداد

اسرائیل قبل وبعد از تاریخ فوق تامین کننده اصلی تسلیحات اذربایجان بوده است . درخلال بازدیدرئیس جمهور سابق اسرائیل از اذربایجان درسال 2009، مطبوعات باکو خبر دادند که اسرائیل یک مرکز تولید پهپاد در باکو تاسیس نموده است ، ودرسال 2012، دو طرف اسرائیل واذربایجان قراردادی را امضا کردند که بموجب ان اذربایجان 6/1،ملیارد دلار هواپیما ، پهپاد وسیستم ضد هوائی ، از اسرائیل خریداری کرده است.

سال 2016، مطبوعات گزارش دادند که اسرائیل حدود پنج ملیارد دلار اسلحه به اذربایجان فروخته است واین براساس موافقتنامه ای بود که درخلال بازدید نتنیاهو از اذربایجان صورت گرفته بود.ودرسال 2021، نیز مطبوعات خبر دادند که اسرائیل دوملیارد دیگر اسلحه اضافی به اذربایجان میفروشد واین به معنی این بود که اسرائیل اذربایجان را درمقابله با ایران وهمچنین ارمنستان مسلح میکند.

در جنگ دوم قره باغ سال،2020،تسلیحات ترکیه واسرائیل وپهپادها، نقش اول را در پیروزی بر ارمنستان ایفا کردند

از نظر اقتصادی ، شرکتهای اسرائیلی از سالهای نود میلادی بخشهای گوناگون اقتصاد اذربایجان را همچون الکترونیک وارتباطات در کنترل خود گرفتند.برای مثال تسلط شرکت «bezq»بر بخش ارتباطات اذربایجان که تا سال 2018، ادامه داشت ودراین سال شرکت مذکورسهم خودرا فروخت.

مسئله نفت:قبل از شروع استخراج گاز سرقت شده فلسطینیها ، اسرائیل 40%، از گاز خودرا از اذربایجان وارد میکرد ، سال 2007، سفیر اسرائیل در باکو،ارثر لینک افتتاح خط نفت باکو – تفلیس – سیحون را اعلام داشت، این خط ازاذربایجان شروع وبا گذر از گرجستان به بندراضنه درترکیه وصل میشد که گاز اذربایجان را به اسرائیل به اسانی منتقل میکرد

در اول اکتبر گذشته ایران به یک مانور نظامی درمرز اذربایجان دست زد که متقابلا اذربایجان نیز به یک مانور گسترده تر با شرکت ترکیه درمرز ایران اقدام نمودکه موجب بروز بحران در مرزها گردید.

اقدامات فوق تعجب اور نبود ، در11 نوامبر گذشته علیف در کنگره در کنفرانس کشورهای ترک زبان در سمر قند اظهارداشت : وی «همه کوشش خودرا بکار خواهد گرفت تا از حقوق اذریها ،ازادی وامنیت انها ودر ضمن انها اذریهای ساکن ایران ، دفاع خواهد کرد»، وی سپس اضافه کرد:» وی مصمم است که بر باقی ماندن انها با تمایلات اذری دفاع وتضمین نماید، واینکه انها نباید رابطه خودرا با وطن تاریخی خود قطع نمایند». «انها بخشی از ملت ما هستند»

باید گفت که ترکیه در این توطئه فاسد دست در دست با رژیم اسرائیل همکاری میکند . اگر چه عده ای میکوشند نورخورشید را بوسیله غربال پنهان کنند.

مقاله ای از مترجم در این مورد:احمد مزارعی، درسایت زیر بخوانید :

مجله هفته – مجله سیاست بین المللی – سال هفدهم

1 – اگر می شد آذریایجان را با کشورهای همسایه خود مبادله کنیم٬ یک لحظه درنگ نمی کردیم