لوکاشنکو در ایران

پیتر دمیتری‌یف (PETER DMITRIEV)

ا. م. شیری

الکساندر لوکاشنکو، رئیس جمهور بلاروس پس از چین به ایران سفر کرد. جمهوری اسلامی ایران همراه با جمهوری دموکراتیک کره، عنصر کلیدی «محور شرارت» است که واشنگتن در دورۀ جورج دبلیو بوش اعلام کرد. بنابراین، سفر لوکاشنکو به تهران تا حد زیادی نمادین بود. بدون شک این شرایط در پایتخت‌های غربی نیز مورد توجه قرار گرفت.

با این حال، راه بازگشت به عقب وجود ندارد. سیاست خارجی رسمی مینسک دارای ابهام، قابل پیش‌بینی و توجیه منطقی است. موضوع گنجاندن بلاروس در «خانوادۀ مردم اروپایی» که ولادیمیر ماکی دوست دارد در مورد آن به طور علنی صحبت کند، تابو است و به اندازۀ انگارۀ جوزپ بورل که «اتحادیۀ اروپا باغ است و خارج از آن جنگل»، از نظر سیاسی نادرست تلقی می‌شود.

ایران در پاسخ به استدلال اروپایی‌ها حرفی برای گفتن دارد. کشوری با تاریخ هزاران ساله که در مقایسه با مفهوم «دولت هزار سالۀ بلاروس» عجیب به نظر می‌رسد، در مقابل تلاش‌ها برای بر هم زدن آن از داخل و خفه کردن از بیرون بسیار مقاوم است.

با این حال، هیئت بلاروس نه برای فراگیری درس سیاسی، بلکه برای منافع عملی در بخش واقعی اقتصاد به ایران سفر کرد. تصادفی نیست که مقامات ذیصلاح در مورد طیف وسیعی از موضوعات و رشد کیفی همکاری‌های دوجانبه نه تنها در بارۀ مجموعۀ نظامی-صنعتی، بلکه در سایر حوزه‌های صنایع، فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات و کشاورزی، حمل و نقل و تدارکات نیز بحث و تبادل نظر کردند.

مینسک آمادگی خود را برای نوعی «تنظیم مجدد» روابط با تهران نشان داده است. الکساندر لوکاشنکو در این خصوص به صورت خصوصی با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور، محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدار و گفتگو کرد.

لوکاشنکو در جریان مذاکرات با رئیس جمهور ایران با انتقاد از خود اعتراف کرد: «صادقانه بگویم، شاید حتی من و بلاروس به دلایلی، تا حدودی کمتر به دولت ایران توجه کرده‌ایم».

این مهمان بلاروسی خاطرنشان کرد: «ویژگی این بازدید این است که می‌توانیم به سطح جدید، به مرحله جدید در همکاری خود برسیم. بالاترین کارایی، ویژگی این همکاری خواهد بود».

در ادامۀ این مذاکرات، الکساندر لوکاشنکو و ابراهیم رئیسی نقشۀ راه همکاری همه‌جانبه بین دو کشور برای سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۶ را امضا کردند. شایان ذکر است که همین نتیجه از «نقشۀ راه» قبلی همکاری‌های دوجانبه برای سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۲۰ که در بستۀ توافق‌های تجاری و اقتصادی در نظر گرفته ‌شده بود، انتظار می‌رفت. هر دو «نقشۀ» همکاری همه‌جانبه را در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و علمی-فنی، اطلاعاتی، آموزشی، فرهنگی و غیره و همچنین از طریق وزارت امور خارجه بیان می‌کردند. با این حال، مسئولان نقش بر آب کردن «نقشۀ راه» قبلی بلاروس-ایران به هر دلیلی مشخص نشده‌ است.

لوکاشنکو در جریان مذاکرات با رئیسی گفت: «در مجموع، می‌توانم سفر فعلی را در صورت اجرای همه توافقات، در چارچوب ۱۰۰ میلیون دلار ارزیابی کنم».

چنین رقمی در آمار رسمی تبادل تجاری بلاروس با ایران نیز دیده می‌شود. در پایان سال ۲۰۲۲، این رقم از ۱۰۰ میلیون دلار، یعنی سه برابر سطح سال ۲۰۲۱ گذشت. اساس صادرات بلاروس به ایران را کودهای پتاس، «کالاهای خاص»، الوار و الیاف مصنوعی تشکیل می‌داد. ایران عمدتاً مواد غذایی به بلاروس صادر می‌کرد.

اگر به اعداد و ارقام بیاندیشید، ۱۰۰ میلیون دلار رقم بالایی نیست. در سال ۲۰۲۲، تجارت دوجانبه از ۳۰ میلیون فراتر نرفت. برای مقایسه: در همان سال‌ها، بلاروس تقریباً دو برابر کل تجارت با ایران، موز وارد کرد. به عنوان مثال، واردات موز بلاروس در سال ۲۰۲۱ به ۵۴.۹ میلیون دلار بالغ شد که ۲۵.۸ میلیون دلار آن سهم اکوادور بود. یعنی صادرات اکوادور به بلاروس در سطح کل گردش مالی بلاروس و ایران در سال ۲۰۲۰ بوده است.

بنابراین، لوکاشنکو در اعلام قصد خود برای بهبود کیفی مبادلۀ کالا بین دو کشور حق دارد. او در ابراز علاقه به توربین‌ها و فن‌آوری‌های اطلاعات و ارتباطات، داروسازی و سایر محصولات با ارزش افزوده بالا، دو برابر حق دارد. لوکاشنکو با اعلام عزم خود مبنی بر سرمایه‌گذاری مشترک در عرصۀ تولید کالاهای با فن‌آوری پیشرفته، حتی سه برابر محق است. این فقط به پهپادهای معروف ایرانی مربوط نیست، هر چند طرفین در مجتمع نظامی-صنعتی نیز برای منافع متقابل باید روی آن کار کنند. و نه فقط در مورد سرمایه‌گذاری‌هایی که تجار ایرانی با موفقیت نسبی تنها در املاک بلاروس به دست آوردند، جا دارد پروژه‌هایی مانند مونتاژ خودروهای ایرانی سمند ایران خودرو در بلاروس را که زمانی پررونق بود، یادآوری کنیم.

لوکاشنکو در دیدار با رئیس جمهور ایران گفت: «ما در همۀ زمینه‌ها، از جمله در حوژۀ بشردوستانه همکاری خواهیم کرد. حوزۀ بشردوستانه یکی از زمینه‌های اصلی همکاری ما است».

زمان نشان خواهد داد که این سخنان تا چه حد از قول به عمل فراخواهد روئید. لوکاشنکو در گفتگو با رئیس مجلس ایران اذعان کرد: «یعنی توافق کردیم، دست دادیم، رفتیم و روند اجرا بدلیل زیادی تشریفات اداری و بوروکراسی طولانی شد. اما برغم روابط بسیار خوب، اقتصاد به ویژه به جلو حرکت نکرد، روابط تجاری و اقتصادی آسیب دید. با این حال، زمان و شرایط – درونی و بیرونی ما را مجبور کرد که فعال‌تر شویم».

عملیات نظامی ویژه در اوکراین و وخامت اوضاع اقتصادی-اجتماعی به دلیل تشدید تحریم‌های غرب، به شرایط بسیار نامشخص تبدیل شده است. در مجموع، سفر لوکاشنکو به ایران نویدبخش منافع هر دو طرف است. اینکه این نتایج تا چه حد قابل ملاحظه خواهد بود، آینده نشان خواهد داد.

نقل از: بنیاد فرهنگ راهبردی

۲۵ اسفند-حوت ۱۴۰۱