روسیه و ایران دلار را کنار میکذارند و از تحریم های آمریکا عبور میکنند.

خبر اتصال بانک‌های روسی به سیستم پیام‌رسانی مالی ایران، مقاومت در برابر تحریم‌های آمریکا علیه هر دو کشور را تقویت می‌کند و دلارزدایی جهانی را سرعت می‌بخشد.

پپه اسکوبار
ترجمه مجله هفته

قرارداد بین بانک‌های مرکزی روسیه و ایران که به طور رسمی در ۲۹ ژانویه برای اتصال سیستم‌های انتقال بین بانکی آنها به امضا رسید، از چند جهت تغییر دهنده بازی است.
از نظر فنی، از این پس ۵۲ بانک ایرانی که قبلاً از SEPAM، سیستم مخابراتی بین بانکی ایران استفاده می کردند، اکنون با ۱۰۶ بانک روسی که از SPFS، (معادل روسی سیستم پیام‌رسان بانکی غربی سوئیفت است) در ارتباط قرار میگیرند.
کمتر از یک هفته قبل از توافق، ویاچسلاو ولودین، رئیس دومای دولتی در تهران بود تا بر جزئیات آخرین لحظه، بخشی از نشست کمیسیون همکاری بین پارلمانی روسیه و ایران نظارت کند: او قاطعانه تاکید کرد که هر دو کشور باید به سرعت تجارت را با ارزهای خود افزایش دهند.

تجارت روبل-ریال

ولودین با تأیید اینکه سهم روبل و ریال در تسویه‌های متقابل از ۶۰ درصد فراتر رفته است، موفقیت «استفاده مشترک از سیستم‌های پرداخت ملی میر و شتاب» را تأیید کرد.
این نه تنها تحریم‌های غرب را دور می‌زند، بلکه می‌تواند «مسائل مربوط به همکاری‌های دوجانبه سودمند و افزایش تجارت بین دو کشور را حل کند».
به گفته کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو: «اکنون بیش از ۴۰ درصد مبادلات تجاری بین دو کشور به روبل است.»
جلالی همچنین تاکید کرد که تهران از روبل به عنوان ارز اصلی در همه مکانیسم‌های ادغام منطقه‌ای حمایت می‌کند.
اشاره او به ویژه به اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) به رهبری روسیه بود که ایران با آن در حال بستن قرارداد تجارت آزاد است.
قرارداد SEPAM-SPFS با یک برنامه آزمایشی تحت نظارت شهر بانک ایران و بانک VTB روسیه آغاز می شود. زمانی که برنامه آزمایشی از شر هر گونه اشکال احتمالی خلاص شود، سایر وام دهندگان وارد عمل خواهند شد.
مزیت اصلی این است که SEPAM و SPFS در برابر تحریم‌های آمریکا و غرب که بی‌رحمانه بر تهران و مسکو تحمیل شده‌اند، مصون هستند.
زمانی که توافق کامل انجام شود، همه بانک های ایرانی و روسیه می توانند از این طریق به یکدیگر متصل شوند و به معامله مالی بپردازند.
جای تعجب نیست که توجه جنوب جهانی بر این واقعه متمرکز شده است.
این احتمالاً به یک راهکار مهم برای دور زدن سوئیفت مستقر در بلژیک – که اساساً توسط واشنگتن و در مقیاس کوچکتر توسط اتحادیه اروپا کنترل می شود، خواهد بود.
موفقیت SEPAM-SPFS مطمئناً باعث موفقیت سایر معاملات دوجانبه یا حتی چندجانبه بین کشورها خواهد شد.

همه چیز در مورد INSTC است

بانک‌های مرکزی ایران و روسیه نیز در تلاش هستند تا یک ارز پایدار برای تجارت خارجی را جایگزینی روبل، ریال و دلار آمریکا کنند.
این یک ارز دیجیتال با پشتوانه طلا خواهد بود و بیشتر در منطقه ویژه اقتصادی آستاراخان (SEZ) در دریای خزر استفاده می‌شود که در حال حاضر بسیار مشغول جابجایی محموله‌های ایرانی است.
آستاراخان قطب کلیدی روسیه در کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) است، شبکه وسیعی از کشتی‌ها، راه‌های ریلی و جاده‌ای که تجارت را از روسیه – و همچنین بخش‌هایی از اروپا – از سراسر ایران به غرب آسیا افزایش می‌دهد. و جنوب آسیا و بالعکس.
و این منعکس کننده بعد ژئواکونومیک کامل قرارداد SEPAM-SPFS است.
بانک مرکزی روسیه در سال ۲۰۱۴، زمانی که واشنگتن شروع به تهدید مسکو به اخراج از سوئیفت کرد، به سرعت اقدام به راه اندازی SPFS کرد.
ادغام آن با SEPAM ایران افق کاملا جدیدی را می گشاید، به ویژه با توجه به تصویب عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای (SCO) و در عین حال یک نامزد پیشتاز برای پیوستن به باشگاه توسعه یافته بریکس پلاس.
سه ماه قبل از توافق SEPAM-SPFS، رستم ژیگانشین، نماینده تجاری روسیه در ایران، اشاره می کرد که تصمیم «ایجاد آنالوگ سیستم سوئیفت» یک معامله تمام شده است.
تهران از تابستان گذشته زیرساخت‌ها را برای پیوستن به سیستم پرداخت میر روسیه آماده می‌کرد.
اما پس از اینکه مسکو با تحریم‌های بسیار شدید غرب مواجه شد و رابطه بانک‌های روسی با سوئیفت قطع شدند، تهران و مسکو از نظر استراتژیک تصمیم گرفتند بر ایجاد سیستم مالی غیر سوئیفتی خود برای پرداخت‌های فرامرزی تمرکز کنند.
همه اینها به نقش استراتژیک ژئواکونومیک INSTC مربوط می شود، که کریدور تجاری بسیار ارزان تر و سریعتری از مسیر قدیمی کانال سوئز است.

روسیه بزرگترین سرمایه گذار خارجی ایران است

به گفته علی فکری معاون وزیر دارایی ایران، علاوه بر این، «روسیه به بزرگترین سرمایه گذار خارجی ایران تبدیل شده است. این شامل ۲.۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در دو پروژه نفتی در غرب استان ایلام در ۱۵ ماه گذشته» است.
این حدود ۴۵ درصد از کل سرمایه گذاری خارجی در ایران در دوره اکتبر ۲۰۲۱ تا ژانویه ۲۰۲۳ است.
البته کل این فرآیند در مراحل اولیه خود است – زیرا تجارت دوجانبه روسیه و ایران سالانه تنها ۳ میلیارد دلار است.
اما به دلیل تأثیر انباشته تعاملات SEPAM-SPFS، INSTC و EAEU و به ویژه اقدامات بیشتر برای توسعه ظرفیت انرژی، لجستیک و شبکه های حمل و نقل ایران از طریق INSTC، رونق اجتناب ناپذیر است.
پروژه های روسیه در ایران چند وجهی هستند: انرژی، راه آهن، خودروسازی و کشاورزی.
به موازات آن، ایران مواد غذایی و محصولات خودرویی روسیه را تامین می کند.
علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، اصرار دارد در هر فرصتی یادآوری کند که روسیه و ایران «نقش‌های مکمل در ترانزیت جهانی انرژی و بار دارند».
توافق آزاد ایران و اتحادیه اوراسیا (FTA) تقریباً نهایی شده است – شامل تعرفه صفر برای بیش از ۷۵۰۰ کالا.

در سال ۲۰۲۲، EAEU بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار کالا مبادله کرد. دسترسی کامل ایران به اوراسیا از نظر ایجاد یک دروازه بازار به بخش‌های بزرگ اوراسیا – و دور زدن تحریم‌های آمریکا به عنوان یک مزیت شیرین این راهکار، غیرقابل ارزیابی خواهد بود.
یک پیش‌بینی واقع‌بینانه این است که طی پنج سال، زمانی که ایران به ششمین عضو EAEU تبدیل شود، تهران می‌تواند روی حجم تجارت سالانه ۱۵ میلیارد دلاری با پنج عضو اوراسیایی حساب کند.

میراث سمرقند

همه آنچه امروز دنبال می کنیم از بسیاری جهات نتیجه مستقیم نشست سازمان همکاری شانگهای در سپتامبر گذشته در سمرقند است، زمانی که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و همتای چینی او شی جین پینگ شخصاً برای تقویت جهان چند قطبی تلاش کردند و ایران یادداشتی را برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای امضا کرد.
گفتگوهای خصوصی پوتین با ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در سمرقند همه در مورد استراتژی عمیق بود.
INSTC در این معادله کلی کاملاً حیاتی است. هم روسیه و هم ایران حداقل ۲۵ میلیارد دلار برای تقویت توانایی های خود سرمایه گذاری می کنند.

کشتی‌هایی که در رودخانه‌های دان و ولگا حرکت می‌کنند همواره انرژی و کالاهای کشاورزی را مبادله می‌کنند. اکنون خبرگزاری دریانوردی ایران تایید کرده است که روسیه به کشتی‌های ایرانی حق عبور در امتداد آبراه‌های داخلی در دن و ولگا را اعطا می‌کند.
در همین حال، ایران در حال حاضر به عنوان سومین واردکننده بزرگ غلات روسیه شناخته شده است. از این پس تجارت توربین، پلیمر، لوازم پزشکی و قطعات خودرو به صورت رول خواهد بود.
تهران و مسکو قراردادی را برای ساخت یک کشتی باری بزرگ برای ایران به منظور استفاده در بندر سولیانکا در دریای خزر امضا کردند. و RZD لجستیک، یکی از شرکت های تابعه RZD راه آهن روسیه، قطارهای باری کانتینری را به طور منظم از مسکو به ایران سازماندهی می کند.

ژورنال روسی برای اقتصاد پیش بینی می کند که فقط ترافیک حمل و نقل در INTSC می تواند تا سال ۲۰۳۰ به ۲۵ میلیون تن برسد که چیزی کمتر از ۲۰ برابر افزایش را نسبت به سال ۲۰۲۲ از خود نشان میدهد.

در داخل ایران، پایانه‌های جدید تقریباً آماده انتقال محموله‌ها از کشتی‌ها به خطوط ریلی هستند که از دریای خزر تا خلیج فارس عبور می‌کنند.

سرگئی کاترین، رئیس اتاق بازرگانی و صنعت روسیه، اطمینان دارد که پس از پایان قرارداد آزاد تجاری با اتحادیه اوراسیا، تجارت دوجانبه به زودی به ۴۰ میلیارد دلار در سال خواهد رسید.
طرح‌های تهران بسیار بلندپروازانه هستند و این طرح ها چارچوب برنامه «محور شرقی» میگنجند که به کشورهای منطقه روسیه، چین، هند و آسیای مرکزی امتیازاتی را می‌دهد.
از نظر ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک، این امر مستلزم اتصال یکپارچه بین INSTC، EAEU، SCO، و BRICS+ است.
و همه اینها توسط چهارگانه ای هماهنگ می شود که واقعاً مهم است: روسیه، چین، هند و ایران.
البته مشکلاتی وجود خواهد داشت. درگیری حل نشدنی ارمنستان و آذربایجان ممکن است بتواند INSTC را از مسیر خود خارج کند: اما توجه داشته باشید که ارتباطات روسیه و ایران از طریق دریای خزر می تواند در صورت نیاز به راحتی باکو را دور بزند.

بریکس پلاس سقوط دلار را تقویت خواهد کرد

به غیر از روسیه و ایران، روسیه و چین نیز سال‌هاست که سعی می‌کنند سیستم‌های پیام‌رسان مالی بانکی خود را به یکدیگر متصل کنند.
CBIBPS چین یک (سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی) ممتاز است.
مشکل اینجاست که واشنگتن مستقیماً بانک‌های چینی را تهدید کرده است که در صورت ارتباط با بانک‌های روسیه، از سوئیفت خارج خواهند شد.
موفقیت SEPAM-SPFS ممکن است به پکن اجازه دهد تا هرچه در توان دارد را انجام دهد و از همه امانات استفاده کند، به خصوص پس از جنگ بسیار سخت نیمه هادی‌ها و طنز وحشتناک انفجار بالن.
از نظر حاکمیت، واضح است که چین محدودیت‌های ایالات متحده را در مورد نحوه نقل و انتقال منابع مالی خود نخواهد پذیرفت.
به موازات آن، BRICS در سال ۲۰۲۳ در توسعه سیستم پرداخت های مالی متقابل و ارز ذخیره خود عمیق تر خواهد شد.
کمتر از ۱۳ نامزد تایید شده مشتاق پیوستن به بریکس پلاس صف کشیده‌اند – از جمله قدرت های متوسط آسیایی مانند ایران، عربستان سعودی و اندونزی.

همه نگاه ها به این خواهد بود که آیا – و چگونه – ایالات متحده با بدهکاری بیش از ۳۰ تریلیون دلار تهدید به اخراج بریکس پلاس از سیستم مالی سوئیفت خواهد کرد.
یادآوری این نکته روشنگر است که نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی روسیه تنها ۱۷ درصد است. در چین ۷۷ درصد است. کشورهای عضو بریکس فعلی بدون روسیه ۷۸ درصد است. نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی بریکس پلاس با روسیه به طور متوسط تنها به ۵۵ درصد خواهد رسید.

بهره وری قوی از BRICS+ با پشتوانه ارز طلا و/یا کالا و سیستم پرداخت دیگری که دلار آمریکا را دور می زند، به دست خواهد آمد. بهره وری قوی قطعاً از طرف غرب جمعی که اقتصاد آن وارد دوران رکود می شود، نخواهد آمد.
با این همه تحولات در هم تنیده و چالش های بسیار، یک چیز مسلم است. توافق SEPAM-SPFS بین روسیه و ایران شاید تنها اولین نشانه از حرکت صفحات تکتونیکی در سیستم بانکی و پرداخت جهانی باشد.
به سیستم های پرداخت یک، دو، هزار خوش آمدید. و به اتحادیه آنها در یک شبکه جهانی خوش آمدید. البته این زمان می برد. اما این قطار مالی پرسرعت قبلاً ایستگاه را ترک کرده است.