ایران صدور گاز به اروپا را بررسی می‌کند
آندری آرشف (ANDREY ARESHEV)
ا. م. شیری
زلزلۀ در ترکیه و سرنوشت تأسیسات مرکزی توزیع گازی (Hub)
زمین لرزۀ مهیب در ترکیه و مناطق مجاور سوریه که باعث ویرانی قابل توجهی شد و جان دست کم چندین هزار نفر را گرفت، دامنۀ گمانه‌زنی‌ها را در مورد ماهیت تحریک مصنوعی فاجعه، از جمله، استفادۀ ایالات متحدۀ آمریکا از تسلیحات تکتونیکی یا سایر تسلیحات گسترش داد. به عنوان مثال، آنا لیوسینا، دانشیار مرکز لرزه‌نگاری دانشگاه دولتی مسکو معتقد است که اکنون انسان به طور کامل آموخته است که زمین‌لرزه‌های «القایی» ایجاد کند. «اگرچه در چنین مناطق خطرناکی، زلزله می‌تواند هر ۳۰ سال یک بار رخ دهد»، اما یک ریزش، یک فروریختگی قوی می‌تواند باعث یک فاجعۀ هولناک شود. در طول ۱۰۰ سال گذشته بیش از ۱۰۰ هزار نفر در ترکیه قربانی زلزله شده است.
به نظر می‌رسد که نسخۀ عجیب و غریب تأثیر خارجی همچنان در حاشیه باقی خواهد ماند. در عین حال، با توجه به زلزلۀ ویرانگر شهر ازمیت (ترکیه) در ۱۷ اوت ۱۹۹۹، می‌توان فرض کرد که خروج عجولانۀ سرکنسولگری‌های کشورهای غربی از استانبول به بهانۀ حملۀ احتمالی تروریستی، ممکن است دقیقاً بعنوان اقدامات پیشگیرانه در آستانه وقوع یک رشته زمین‌لرزه دیگر در یک منطقۀ خطرناک زلزله‌خیز دیکته شده باشد.
زلزلۀ ویرانگر ترکیه می‌تواند هزاران نفر را به کام مرگ بکشد
شکی نیست که چنین فاجعۀ طبیعی گسترده بر اجرای طرح‌های بلندپروازانۀ دولت اردوغان برای تبدیل ترکیه به هاب گازی کلان منطقه‌ای تأثیر خواهد گذاشت. بوتاش، شرکت دولتی متصدی خطوط لوله از تعلیق عرضۀ گاز از طریق خط لوله در مناطق آسیب‌دیده جنوب کشور خبر داده است. گفته میشود که یک فاجعۀ طبیعی می‌تواند به سود دولت بایدن تمام شود. بخصوص اینکه دولت بایدن با ساخت یک مرکز گاز توسط گازپروم در خاک ترکیه، همراه با شرکای محلی مخالف است. افراد زیادی هستند که می‌خواهند پروژۀ امیدوارکنندۀ روسیه-ترکیه را پس از انفجار نورد استریم منفجر کنند. لازم به یادآوری است که سرویس امنیت فدرال روسیه در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۲ گزارش داد که از حملۀ تروریستی سرویس‌های ویژۀ اوکراین به تأسیسات نفت و گاز تأمینکنندۀ انرژی ترکیه و اروپا جلوگیری شده است. ولادیمیر پوتین در یک نشست عملیاتی با اعضای دائم شورای امنیت در ۱۰ اکتبر به یکسری حملات تروریستی و تلاش برای انجام جنایات مشابه علیه تأسیسات برق و زیرساخت‌های حمل و نقل گاز در کشورمان، از جمله آن‌ها، «تلاش برای تضعیف تأسیسات انتقال گاز «ترکیش استریم» بعنوان بخشی از آن اشاره کرد.
رؤسای جمهور روسیه و ترکیه برای ایجاد یک «هاب گازی» به توافق رسیدند
در متن کاهش شدید تجارت انرژی روسیه با اروپا، ایدۀ ایجاد یک مرکز توزیع گاز برای افزایش صادرات (برای ترانزیت از طریق ترکیه به اروپا) نه تنها محصولات گازپروم، بلکه همچنین سوخت آبی از سایر کشورها، از جمله ایران که تحت تحریم‌های شدید غرب قرار دارد، مطرح شد. ابراهیم کالین، سخنگوی رئیس جمهور ترکیه در ۱۵ ژانویه به خبرنگاران گفت: «…ما این فرصت را خواهیم داشت که گاز عراق، ترکمنستان از طریق تاناپ را در عرضۀ گاز به اروپا قرار دهیم. من به برخی از همتایان اروپایی و آمریکایی پیشنهاد داده‌ام که می‌توان گاز ایران را در مقطعی در این نقشه انرژی گنجاند».
شکی نیست که چنین پیشنهادی نه تنها با رئیس بلافصل آقای کالین، بلکه با طرف ایرانی نیز موافقت شده است. در ۹ ژانویه، بوتاش از کاهش ۷۰ درصدی عرضۀ گاز ایران به ترکیه به دلیل مشکلات فنی و پیش از اوج تقاضا در زمستان خبر داد. ایران پس از روسیه دومین تأمینکنندۀ گاز به این کشور است و ترک‌ها هم اکنون مجبور به کاهش جدی عرضۀ برق به بخش صنعتی شده‌اند. مقامات ایرانی خاطرنشان می‌سازند که می‌توانند به راحتی به اقتصاد ترکیه که در حال حاضر در شرایط بهتری نیست، ضربه بزنند.
تأسیسات انتقال گاز ترکیه
در سال ۲۰۱۴، پس از اعمال تحریم‌های «کریمه» از سوی بروکسل علیه مسکو، حسن روحانی، رئیس جمهور وقت ایران در حاشیۀ مجمع عمومی سازمان ملل هنگام دیدار با همتای اتریشی خود، هاینز فیشر گفت که کشورش می‌تواند به «منبع قابل اعتماد گاز» برای اروپا به میزان ۱۰ تا ۲۰ میلیارد مترمکعب در سال تبدیل شود. مجید چگنی معاون وزیر نفت ایران در ماه مه سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که ایران «…در حال بررسی امکان صادرات گاز به اروپا است. ما در حال بررسی این موضوع هستیم اما هنوز به نتیجه‌ای نرسیده‌ایم. ایران همواره طرفدار توسعۀ دیپلماسی انرژی و توسعۀ بازار بوده است».
مسیر گازی جنوب و خط لولۀ گاز ایران و ترکیه
اتصال فرضی خط لولۀ گاز صادراتی ایران به ترکیه با خط لولۀ گاز تاناپ، بخشی از «مسیر گاز جنوبی» در امتداد خط آذربایجان – گرجستان – ترکیه – مرز یونان در ارزروم (این منطقه نیز از نظر زلزله‌خیزی خطرناک است)، امکان انتقال گاز ایران به جنوب اروپا را فراهم می‌کند. هیچ تحریم مستقیمی از سوی بروکسل علیه صادرات گاز ایران وجود ندارد. بر اساس نتایج شش ماهۀ سال تقویمی ایران (از ۳۰ اسفند تا ۳۱ شهریور) در سال ۲۰۲۲ صادرات سوخت آبی از ایران نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۲ درصد افزایش داشته است. بر اساس اطلاعات اولیه، این رقم در سال ۲۰۲۲ به حداقل ۱۷ میلیارد متر مکعب رسید. ترکیه بزرگترین واردکننده گاز ایران است (تا ۴۵ درصد حجم صادرات به خارج از کشور) و حدود ۲۰ درصد از ظرفیت‌های خط لولۀ صادراتی استفاده نمی‌شود که تنها یک ذخیرۀ بالقوه برای گنجاندن گاز ایران در خط لولۀ تاناپ است.
| ۲۰۱۵ | ۲۰۱۶ | ۲۰۱۷ | ۲۰۱۸ | ۲۰۱۹ | ۲۰۲۰ | ۲۰۲۱ |
| ۸.۴ | ۸.۴ | ۱۲.۵ | ۱۲.۱ | ۱۶.۹ | ۱۶.۰ | ۱۷.۳ |
خط لولۀ صدور گاز ایران به میلیارد متر مکعب متر، منبع بی‌پی
از لحاظ نظری، می‌توان گاز ایران را به همین مسیر گازی تاناپ که از میدان شاه دنیز در سواحل شرقی دریای خزر از طریق خاک آذربایجان منتقل می‌کند، وارد کرد. ما در اینجا در مورد خط لولۀ فعلی ایران – آذربایجان– فدراسیون روسیه صحبت می‌کنیم. این خط لوله در دورۀ اتحاد شوروی در سال ۱۹۷۰ به بهره‌برداری رسید (گاز ترکمنستان از سال ۲۰۱۷ به این مسیر وارد میشود). با این حال، تنش بین ایران و آذربایجان، که از خارج تحریک میشود، به سختی چنین چشم‌اندازی را نزدیک‌تر می‌کند و برتری نسخۀ «ترکیه»ای صادرات گاز ایران به اروپا را نشان می‌دهند (لازم به ذکر است که رسانه‌های ترکیه از حملات ضد ایرانی همتایان باکویی خود حمایت نمی‌کنند).
تأسیسات گاز ایران- انتقال گاز از طریق خط لوله
این خط لوله که از سال ۲۰۱۸ شروع به کار کرده است، علاوه بر ترکیه، گاز ایران به عراق (حدود ۳۰ درصد صادرات) را نیز منتقل می‌کند. تفاهمنامۀ امضاء شده در خصوص احداث خط لولۀ انتقال گاز از ایران به عراق و سوریه در سال ۲۰۱۱ در آستانۀ تحولات «بهار عربی»، همچنان به قوت خود باقی است. بنا به داده‌های دفتر مرکزی مجتمع سوخت و انرژی فدراسیون روسیه (اوت ۲۰۲۰) حتی گزینۀ «گسترش احتمالی به لبنان و از طریق ترکیه به کشورهای اروپایی» در نظر گرفته شد. طول کل خط لولۀ گاز باید ۵۶۰۰ هزار کیلومتر و ظرفیت آن تا ۴۰ میلیارد متر مکعب در سال باشد. بر اساس برخی گزارش‌ها، بخش ایرانی-عراقی شریان فوق احداث گردیده و در حالت آزمایشی کار می‌کند – این همان خط لولۀ گاز ایران-عراق است.
شاید با در نظر گرفتن روابط رو به رشد روزافزون روسیه و ایران، آن‌ها نیز باید در گفتگوی دشوار با آنکارا هماهنگ شوند. ایگور یوشکوف، تحلیلگر دانشگاه مالی می‌گوید: «در ترکیه، انبارهای زیرزمینی وجود دارد که قرار بود به عنوان عناصر حائل استفاده شوند و بخشی از گاز در آنجا ذخیره شود تا بتوان آن را در بازار به پول نقد فروخت. این هاب، از بسیاری جهات، به صورت مجازی وجود خواهد داشت – گاز به ترکیه منتقل میشود و مالکیت آن از گازپروم به برخی شرکت‌های خارجی انتقال می‌یابد. تاکنون حتی برای ساخت یک خط لولۀ گاز جدید به ترکیه برنامه‌ریزی نشده است». به نظر وی، با توجه به وضعیت اقتصادی و ضرورت احیای کشور، شاید شرکا درخواست تخفیف اضافی بکنند. ممکن است مشکلاتی در روند مذاکرات پیش بیاید. اما، آنکارا همچنان به این هاب علاقه‌مند است.
عکس از: stargazete.com
لازم به ذکر است که ظاهراً اردوغان به گرفتن تخفیف ۲۵ درصدی مورد نظر خود از گازپروم موفق نشده، وضعیت اقتصادی ترکیه اکنون به شدت بدتر شده و با تصمیم رئیس دولت، برگزاری انتخابات عمومی از ماه ژوئن، به ماه مه تغییر یافته است. بعید است که اپوزیسیون فرصت حمله به دولت، از جمله، به توسعه‌دهندگان بزرگ وابسته به حلقه داخلی رئیس جمهور را از دست بدهد. در هر صورت، گفت‌وگوی روسیه و ترکیه در مورد انرژی می‌تواند صرفاً بر اساس اصل منفعت متقابل باشد، نه «خیریۀ» مشکوک. اگر ترکیه علاوه بر ترجیحات اقتصادی به دنبال افزایش اهمیت خود برای اروپا باشد، طرف روسی علاقه‌مند است که پیامدهای منفی فشار تحریم‌ها را هموار سازد و درآمدهای صادراتی را در سطحی برای تضمین ثبات بودجۀ دولتی حفظ کند.
نقل از: بنیاد فرهنگ راهبردی
۲۰ بهمن-دلو ۱۴۰۱
