یادی از علی اکبر سعیدی سیرجانی
دکتر محمد امین محمدپور

علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، ادیب، پژوهشگر و نویسندة ایرانی در تاریخ ۲۰ آذرماه ۱۳۱۰ در سیرجان به دنیا آمد. پس از تحصیل در دوره دبستان، در سال 1327 وارد دانشسرای کرمان شد و در سال 1330 برای تحصیل در رشته فلسفه به تهران رفت و در این زمان نخستین همکاری‌های خود را با محمد معین برای لغت‌نامه دهخدا و کار ادبی خود را نیز با سرودن شعر آغاز کرد.

از او پنج مجموعه شعر به جای مانده که‌ شامل «سوز و ساز» (1330)، «آخرین شـراره‌ها» (1332)، «افسانه‌ها» (1342)، «خاکستر» (1342) و «ز سر خاکستر» (1345) هستند. از سال ۴۴ تا ۵۷ با بنیاد فرهنگ ایران همکاری داشت و تدوین واژگان قسمت حرف میم از لغت‌نامه را نیز به عهده داشت. او با ارائه مقالات فرهنگی در مجلاتی مانند نگین و بامشاد به نقد حکومت ‌پرداخت. مجموعه مقالات او در کتاب‌های «شیخ صنعان» ، «در آستین مرقع» و «ای کوته آستینان» به چاپ رسید.

در همین سال‌ها سعیدی سیرجانی‌ به‌ پژوهش و تصحیح‌ متون ادبی نیز مشغول بود و حاصل آن کتاب‌های «شیرین سخنان گمنام تذکره شاعران سیرجان» و تصحیح «تاریخ بیداری ایرانیان» (1349) و «بدایع الوقایع واصفی هـروی» (1349) اسـت، او در بین سال‌های 1343‌ تا‌ 1351 در تدوین یازده جلد از لغت‌نامه دهخدا (حرف ن) نیز با استاد ناتل خانلری همکاری داشت و در سال 1352 «واژه‌نامک» را نیز که‌ یادداشت‌های‌ عبد الحسین نوشین را در بـرمـی‌گرفت به چاپ رساند. از دیگر کارهای او در‌ سال‌های‌ پیش‌ از انقلاب گزارش‌ سفرهای علمی بـه هـند و اروپا در مجلات یغما، سخن‌ و راهنمای‌ کتاب‌ است. همین مقالات بود که سرانجام در سال‌ 1356‌ در کتابی به نام «آشوب یادها» منتشر شد.

در نخستین روزهای پس از انقلاب و به هنگام اوج‌گیری تـندی‌ها‌ و خـشونت‌ها‌ و خونریزی‌های‌ بی‌شمار، سعیدی سیرجانی در قـالب روایـات بـه انتقاد از رفتار‌ رهبران و قدرتمندان انقلاب پرداخت. از میان آنچه در این دوران نوشت‌ «داستان ناتمام شیخ صنعان» (1358) است. در‌ این روایات بـا زبـانی تـمثیلی و لحنی طنزآلود شیوه استقرار حکومتی‌ نابردبار‌ و تنگ‌نظر را تـرسیم کرد. در همان حال او کار پژوهشی خود را در این سال‌ها رها‌ نکرد‌ و حاصل‌ کوشش‌های او تصحیح و تدوین دو کتاب «وقایع اتفاقیه» (1361) و «یادداشت‌های عینی» (1362‌) اسـت‌. کـتاب‌ نخست گـزارش‌های خفیه‌نویسان انگلیس‌ در اواخر عهد قاجار و کتاب دوم یادداشت‌های صدر الدین عـینی، آغازگر‌ ادبیات‌‌ نوین تاجیکستان است.

سعیدی سیرجانی با چاپ و نشر «در آستین مرقع» (1363)، «ای کوته‌ آستینان»‌‌ (1367)و «ضحّاک ماردوش»‌‌ (1368)کار نـقد اجـتماعی و فـرهنگی خویش را با بی‌پروایی هرچه‌ بیشتر‌ از‌ سر گرفت. او در این آثار ضمن طـرح بـسیاری از مشکلات اساسی فرهنگی، اجتماعی‌ و سیاسی‌ ایران معاصر به زبان طنز و تمثیل‌ و کنایه و خاطره، اندوه و ناخشنودی خـود را از‌ مـسیر‌ انـقلاب‌ و پیامدهای آن‌ بازگو کرده است

سعیدی سیرجانی در سال‌های واپسین زندگی خود، در اعـتراض بـه‌‌ مـمنوع شدن‌ انتشار آثارش در ایران به نوشتن نامه‌های سرگشاده‌ای خطاب به‌ مسئولان حکومت‌ پرداخت‌ و در سـفرهایی کـه به خارج از کشور کرد مقدمات نشر برخی از این آثار‌ را‌ در‌ آمریکا فراهم آورد. کتاب‌ «بیچاره اسفندیار» (1369) برای نـخستین بـار در ایـالات متحده آمریکا‌ منتشر شد. سعیدی سیرجانی،گرچه بارها در نامه‌ها و نوشته‌هایش به سرنوشت‌ محتومش‌ اشـاره‌ مـی‌کرد، بر آن بود که زیستن در‌ وطن‌ را‌ با همه تهدیدها و تندی‌ها و خطرها به جان‌ بـخرد‌ و در سـرزمینی بـه وادی خاموشان بپیوند که در بزرگ‌داشت تاریخ و ادب و فرهنگش یک‌ لحظه‌ خاموش ننشست.

سایر آثار او کتاب‌های «سیمای دو زن» (۱۳۶۷)، «ضحاکِ ماردوش» (۱۳۶۴)، «ته بساط» (۱۳۶۹)، «قافله‌سالارِ سخن خانلری»‌‌ (۱۳۷۰)، «شهسوار عرصة آزادگی» (۱۳۷۳) (چاپ؟)، «افکار عطار» (چاپ؟) «شوخی شعرا» (چاپ؟)، «دو قربانی دیگر» (۱۳۳۳)، «آن روزها» (۱۳۳۵)، «بیخ غم» (چاپ؟) تفسیر سورآبادی» ( ۱۳۸۱) هستند. علی اکبر سعیدی سیرجانی در 6 آذر 1373 در زندان درگذشت.