تولید گاز در شمال عراق: آیا کردها دوباره به یک مهره ژئوپلیتیک تبدیل می شوند؟

اربیل قصد دارد تولید گاز در شمال عراق را افزایش دهد. در حالی که رهبری کردهای عراقی در حال پیوستن به برنامه های غرب برای «تضعیف روسیه» هستند، کردستان حتی گاز کافی برای تامین نیازهای خود را ندارد. در بحث تولید گاز از مناطق خودمختار شمال عراق، منافع ژئوپلیتیکی ایران و ترکیه نیز مطرح است.

راشاتودی
از سید علیرضا موسوی
ترجمه از مینا صابری
مجله هفته

مسرور بارزانی، نخست وزیر دولت خودمختار کردستان عراق، اخیراً تولید گاز توسط دولت خودمختار کردستان عراق را به عنوان جایگزینی برای گاز روسیه در اروپا پیشنهاد کرده است. دولت کردستان عراق در اواسط سال ۲۰۱۵ دولت مرکزی بغداد را متهم کرد که علی رغم آنکه دولت اربیل نقش بسزایی در پیروزی بر آنچه دولت اسلامی یا داعش نام دارد داشته است دولت مرکزی از پرداخت بودجه برای تامین حقوق کارمندان دولت و ارتش سرباز زده است.
صرف نظر از این واقعیت که گاز کردستان در حال حاضر حتی برای تقاضای آنها و کل عراق نیز کافی نیست، کردهای عراق عمیقاً بر سر مسئله تولید گاز اختلاف نظر دارند. دو حزب با ساختار طایفه ای بر سیاست کردستان عراق مسلط هستند: حزب دموکرات کردستان متعلق به طایفه بارزانی و اتحادیه میهنی کردستان وابسته به طایفه طالبانی. اتحادیه میهنی کردستان به طور مؤثر مناطق کردنشین شرقی را که مهمترین میدان های گازی در آن قرار دارند، کنترل می کند.
سال گذشته، دولت کردستان به رهبری حزب دمکرات کردستان قراردادی را با شرکت انرژی داخلی «کار گروپ» برای توسعه خط لوله گاز از میدان‌های گازی به پایتخت منطقه‌ای اربیل و شهر شمالی دهوک در نزدیکی مرز ترکیه امضا کرد. با این حال، اخیراً گزارش هایی منتشر شده است مبنی بر اینکه مقامات اتحادیه میهنی کردستان از دسترسی «کار گروپ» به منطقه اکتشاف گاز خودداری کرده اند. بافل طالبانی، رئیس اتحادیه میهنی کردستان شکایت کرد که حزب دمکرات کردستان حزب او را از مذاکرات کنار گذاشته است و هیچ روند مناقصه یا شفافیتی در مورد چگونگی تضمین قرارداد ساخت خط لوله توسط «کار گروپ» وجود ندارد.
طالبانی حتی تا آنجا پیش رفت که تهدید کرد که این خط لوله «روی جسد من» ساخته خواهد شد. لازم به ذکر است که شرکت انرژی «کار گروپ» متعلق به باز کریم بارزانی، تاجر کرد انرژی است. بارزانی نیز به نوبه خود روابط خوبی با رهبری بارزانی دارد. بن بست گازی می تواند ثبات را در شمال عراق تضعیف کند، جایی که هر دو خانواده حاکم نیروهای امنیتی خود را دارند.

دولت مرکزی عراق با دولت خودمختار کردستان عراق دارای روابط همکاری و شراکت نیست، دولت مرکزی اعلام کرد که در نظر دارد یک شرکت نفتی ایجاد کند که متعلق به کل عراق باشد و حاضر است تنها سهم کوچکی در اختیار دولت خودمختار کردستان قرار دهد.

در سطح ژئوپلیتیک منافع کشورهای خارجی پس از بحران اوکراین نقش تعیین کننده بازی می کند. با توجه به افزایش قیمت نفت، غرب در حال حاضر به دنبال منابع جایگزین برای اجرای تحریم نفتی علیه روسیه و مهار افزایش قیمت نفت در بازار است. بارزانی در کنفرانس انرژی اخیر در امارات متحده عربی گفت که اقلیم کردستان در آینده نزدیک به صادرکننده گاز به بقیه عراق، ترکیه و اروپا تبدیل خواهد شد.
از زمان عملیات نظامی روسیه در اوکراین، ترکیه قصد دارد کشورش را به مرکزی برای صادرات به اروپا تبدیل کند تا موقعیت ضعیف اقتصادی خود را بهبود بخشد. در حالی که ترکیه در حال حاضر در تلاش است تا خود را به بازاری برای گاز اسرائیل تبدیل کند، آنکارا نیز با گزینه تامین گاز از مناطق کردنشین به ترکیه برای رساندن گاز بیشتر به اروپا در حال معاشقه است. اما در این مرحله، منافع ژئوپلیتیکی ایران و ترکیه تلاقی می‌کند.

تهران ظاهرا تولید گاز توسط دولت خودمختار کردستان عراق را تحمل نمی کند. طرح صادرات گاز از جمله می تواند جایگاه ایران را به عنوان تامین کننده مهم گاز عراق تهدید کند. تهران حتی حاضر است برای جلوگیری از توافق احتمالی کردها و غرب در مورد گاز از زور استفاده کند.

ایران در ماه مارس ۱۲ موشک به ویلایی در اربیل شلیک کرد. رویترز در آن زمان گزارش داد که مذاکرات محرمانه بین مقامات آمریکایی و اسرائیلی در مورد ارسال احتمالی گاز طبیعی به اروپا از شمال عراق، تهران را بر آن داشت تا این حمله را به عنوان یک عامل بازدارنده آغاز کند. گفته می شود این ویلا متعلق به بارزانی سرمایه دار نفتی و الیگارش کرد بوده است.

چشم انداز سیاسی منطقه خودمختار در شمال عراق با سوء مدیریت در بخش نفت و عدم شفافیت مشخص می شود. در حالی که رهبری کردهای اطراف بارزانی در حال پیوستن به برنامه های غرب برای «تضعیف روسیه» است، کردستان حتی گاز کافی برای تامین نیازهای خود را ندارد و قطع برق در شمال عراق یک پدیده روزانه است. از ۱۳ نیروگاه کردستان، ۵ نیروگاه گازی هستند و به دلیل تنگناها تنها از۵۰ تا ۷۰ درصد از این نیروگاه ها استفاده می شود.