میراث غرب بعد از رفتن برای طالبان 

ویجی پراشاد (کانترپانچ، ۲۷ آگوست ۲۰۲۱)

مترجم: طلیعه حسنی

دانش و امید، شماره ۸، آبان ۱۴۰۰

نمایندگان طالبان چند روز بعد از ورود به کابل در ۱۵ آگوست (۲۴ مرداد)، تحقیقاتی درباره «محل دارایی» بانک مرکزی این کشور، که به قولی مجموعاً حدود ۹میلیارد دلار است، را آغاز کردند. نکته قابل توجه اینکه، دخیره بین‌المللی بانک مرکزی کشور همسایه ازبکستان با جمعیتی حدود ۳۴میلیون نفر در مقابل افغانستان با حدود ۳۹ میلیون نفر، رقمی معادل ۳۵میلیارد دلار است. در مقایسه، افغانستان کشور فقیری است که منابع آن در اثر جنگ و اشغال نابود شده است.

مقامات بانک مرکزی افغانستان به طالبان گفته‌اند که این ۹میلیارد دلار در بانک فدرال رزرو در نیویورک است. یعنی ثروت افغانستان در بانکی در ایالات متحده قرار دارد. البته وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، پیش از تلاش طالبان برای دسترسی به این پول، با مسدود کردن دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان پیشدستی کرد تا مانع در اختیار گرفتن آن توسط طالبان گردد.

اخیراً صندوق بین‌المللی پول (آی‌ام‌اف) ۶۵۰میلیارد دلار «حق برداشت ویژه» را برای توزیع در سراسر جهان اختصاص داد. سخنگوی صندوق بین‌المللی پول در پاسخ به این سؤال که آیا افغانستان هم می‌تواند به سهم خود از «حق برداشت ویژه» دسترسی پیدا کند، گفت: «مثل همیشه، صندوق بین‌المللی پول تحت نظر جامعه بین‌المللی هدایت می‌شود. در حال حاضر در جامعه بین‌الملل درباره به رسمیت شناختن دولت در افغانستان شفافیت وجود ندارد، در نتیجه این کشور نمی‌تواند به این حق برداشت ویژه یا دیگر منابع صندوق بین‌المللی پول دسترسی پیدا کند.»

پل‌های مالی به افغانستان، برای کنترل کشور در طول ۲۹ سال جنگ و ویرانی، به آرامی فرو ریختند. قبل از ورود طالبان به کابل، صندوق بین‌المللی پول تصمیم گرفت تا انتقال ۳۷۰میلیون دلار به این کشور را متوقف کند و اکنون بانک‌های تجاری و وسترن یونیون انتقال پول به افغانستان را متوقف کرده‌اند. واحد پول افغانستان، افغانی، در وضعیت سقوط آزاد قرار دارد.

وقتی دیگر کمکی نباشد

اقتصاد رسمی افغانستان در دهه گذشته، به زحمت توانست سر پا بماند. دولت افغانستان از زمان حمله ایالات متحده و ناتو در اکتبر ۲۰۰۱، برای تقویت اقتصاد خود به کمک‌های مالی متکی بود. به گزارش بانک جهانی، افغانستان بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۲، به دلیل این منابع مالی و رشد بالای کشاورزی، سالانه به طور متوسط ​​ ۴/۹ درصد رشد داشت. این ارقام شامل دو واقعیت مهم نمی شد: اول اینکه بخش‌های زیادی از افغانستان، (از جمله پست‌های مرزی که در آنجا مالیات دریافت می‌شد)، در کنترل دولت نبودند؛ و دوم اینکه تجارت مواد مخدر غیرقانونی (تریاک، هروئین و مت‌آمفتامین) در این ارقام محاسبه نمی‌شدند. به گزارش «دفتر مبارزه با مواد مخدر و جنایت سازمان ملل متحد»، کل درآمد حاصل از تجارت تریاک در افغانستان در سال ۲۰۱۹، بین ۲/۱ میلیارد دلار تا ۱/۲ میلیارد دلار بود. در گزارش فوریه ۲۰۲۱ این دفتر آمده است: «درآمد ناخالص مواد افیونی از ارزش صادرات مجاز رسمی کشور در سال ۲۰۱۹ فراتر رفت.»

ورود کمک‌ها به افغانستان طی یک دهه گذشته، «از حدود ۱۰۰درصد تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۹ به ۹/۴۲درصد از تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۰» سقوط کرد. نرخ رسمی رشد اقتصادی بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ به ۵/۲درصد کاهش یافت. چشم‌انداز برای افزایش کمک‌ها در سال ۲۰۲۰ وحشتناک به نظر می‌رسید. در کنفرانس ۲۰۲۰ افغانستان که در ماه نوامبر در ژنو برگزار شد، اهداکنندگان تصمیم گرفتند تا به جای کمک در بسته‌های چهار ساله، کمک‌های مالی سالانه ارائه دهند. این به معنای نداشتن امکانات کافی برای برنامه‌ریزی توسط دولت افغانستان است. افغانستان پیش از تصرف کابل توسط طالبان، کم‌کم داشت تهاجم نظامی به این کشور در سال‌های ۲۰۰۱-۲۰۰۲ را از حافظه خود بیرون می‌برد.

سرزمین فقر

در ۲۰ سال گذشته، دولت ایالات متحده ۲۶/۲ تریلیون دلار برای جنگ و اشغال افغانستان هزینه کرد. کشورهای اروپایی در مقایسه با هزینه‌ای که ایالات متحده پرداخت تقریباً چیزی خرج نکردند (آلمان تا پایان سال ۲۰۱۸، ۳/۱۹میلیارد دلار هزینه کرد که ۱/۱۴میلیارد دلار آن هزینه استقرار نیروهای مسلح آلمان در این کشور بود).

پولی که از همه کمک‌کنندگان به اقتصاد رو به رشد افغانستان می‌رسید، تأثیر محدودی بر زندگی اجتماعی افغان‌ها داشت. گفتگوها با مقامات کابل در طول این سال‌ها سرشار از اطلاعاتی مبنی بر افزایش دسترسی به مدارس و سرویس‌های بهداشتی، بهبود وضعیت سلامت کودکان و تعداد بیشتر زنان شاغل در امور غیرنظامی افغانستان است. اما همواره باور این اعداد دشوار بود. اسداللـه حنیف بلخی، وزیر آموزش و پرورش در سال ۲۰۱۶ گفت، تنها ۶میلیون کودک افغان، و نه ۱۱میلیونی که قبلاً گزارش شده بود، به ۱۷هزار مدرسه این کشور می‌رفتند (۴۱درصد مدارس افغانستان دارای ساختمان نیستند). بنا بر گزارش وزارت آموزش و پرورش افغانستان، در نتیجه ناتوانی در تأمین مدارس مورد نیاز، میزان کل باسوادی در این کشور در سال ۲۰۲۰، ۴۳درصد جمعیت بود که شامل ۵۵درصد مردان و ۸/۲۹درصد زنان کشور می‌شود. اهداکنندگان کمک‌ها، مؤسسات امدادی و ادارات دولت مرکزی؛ فرهنگی برای بالا بردن انتظارات به‌وجود آورده بودند تا موجب خوش‌بینی و انتقال وجوه بیشتری شوند. اما هیچ‌کدام از این‌ها پایی در حقیقت نداشتند.

در عین حال، واقعیت تکان‌دهنده این است که در این ۲۰ سال تقریباً هیچ اقدام زیربنایی در پاسخ به نیازهای اساسی جامعه انجام نشد. مطابق گزارش شرکت برق افغانستان، تنها ۳۵درصد مردم به برق دسترسی دارند و ۷۰درصد برق کشور با نرخ‌های تورمی وارد می‌شود. نیمی از افغانستان در فقر زندگی می کند؛ ۱۴میلیون افغان با ناامنی غذایی مواجه هستند و ۲میلیون کودک افغان در گرسنگی شدید دست و پا می‌زنند. در طول ۲۰ سال گذشته، فریادهای خروشان گرسنگی با صدای خروشان بمب‌افکن‌ها درهم آمیخته است. این دقیقاً تصویر زمینی اشغال است.

جنگ صلیبی مبارزه با فساد طالبان

در سال ۲۰۱۳ یک مقام آمریکایی در مقاله‌ای در نیویورک تایمز نوشت: «بزرگ‌ترین منبع فساد در افغانستان ایالات متحده بود.» دلارها در صندوق عقب [ماشین‌ها] به کشور سرازیر می‌شدند تا برای خرید سرسپردگی سیاستمداران بین آنها تقسیم شود. قرارداد‌ها برای ساختمان افغانستان نوین، به طوررایگان به تاجران آمریکایی واگذار می‌شد، که بسیاری از آنها بیشتر از آنچه در داخل افغانستان هزینه می‌کردند، صورت‌حساب می‌فرستادند.

اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان فراری افغانستان، با سر و صدای زیاد برای پایان دادن فساد بر سر کار آمد. نیکیتا ایشچنکو، دبیر مطبوعاتی سفارت روسیه در کابل به خبرنگار ریانووستی گفت: «افراد غنی هنگام فرار از کشور، چهار اتومبیل پر از پول را به فرودگاه بردند. آنها سعی کردند تا پول‌ها را داخل هلیکوپتر کنند، اما همه آنها جا نشد. براساس گزارش رویترز، مقداری از پول‌ها روی آسفالت فرودگاه به‌جاماند.» فسادِ در بالا به زندگی روزمره جامعه سرایت پیدا کرده است. بنا بر گزارشِ [خود] افغان‌ها، آنها در سال ۲۰۲۰، معادل ۲۵/۲میلیارد دلار یعنی ۳۷درصد بیش از سال ۲۰۱۸ رشوه پرداخت کردند.

بخشی از دلایل پیشرفت سریع طالبان در طول یک دهه گذشته در سراسر افغانستان، به شکست دولت‌های حامد کرزی (۲۰۰۱-۲۰۱۴) و اشرف غنی (۲۰۱۴-۲۰۲۱) در بهبود زندگی افغان‌ها، با پشتیبانی ایالات متحده و ناتو بازمی‌گردد. افغان‌ها مرتباً در نظرسنجی‌ها می‌گویند که به باور آنها سطح فساد در مناطق در دست طالبان کم‌تر است و همچنین به نظر آنها طالبان مدارس را به شکل کارآمدتری اداره خواهند کرد. طالبان خود را در افغانستان به عنوان مدیرانی کارآمدتر و کم‌تر فاسد معرفی کرده‌اند.

[اما] نباید اجازه داد تا هیچ یک از این نکات به معنی معتدل شدن طالبان تصور شود. دستور کار آنها درباره زنان همانی است که هنگام تأسیس گروه در سال ۱۹۹۴ بود. در سال ۱۹۹۶، طالبان با همین مواضع وارد کابل شدند: آنها به جنگ داخلی بین مجاهدین پایان می‌دهند؛ آنها به فساد و ناکارآمدی پایان خواهند داد. غرب ۲۰ سال فرصت داشت تا ایده پیشرفت اجتماعی در افغانستان را محقق سازد. شکست آنها راه بازگشت طالبان را باز کرد.

ایالات متحده دست به مسدود کردن راه‌های دسترسی افغانستان به پول‌های خود در بانک‌های آمریکایی و شبکه‌های مالی زده است. آمریکا از این ابزارها برای انزوای طالبان استفاده خواهد کرد. شاید این وسیله‌ای برای تحمیل طالبان به یک دولت ملی با اعضای سابق دولت‌های کرزی ـ غنی باشد. در غیر این صورت، این تاکتیک‌ها آشکارا انتقام‌جویانه هستند و تنها عکس‌العمل علیه غرب را به دنبال خواهد داشت.