جمعی از اساتید و صاحب‌نظران روابط ایران و چین در نشستی تخصصی ضمن بررسی برنامه 25 ساله همکاری‌های تهران – پکن، دیدگاه‌های خود را در خصوص چشم‌انداز مناسبات ایران و چین در دو دهه آینده، تشریح کردند.به گزارش سایت شورای راهبردی روابط خارجی در این نشست که از سوی مجمع بین‌المللی اساتید مسلمان دانشگاه‌ها برگزار شد، حسین ملائک، سفیر پیشین ایران در چین، با بیان اینکه روابط ایران و چین یک رابطه ساده دوجانبه نیست، گفت: نزدیکی این دو کشور اثرات بسیار مهمی در نظام سیاسی جهان و منطقه ما خواهد داشت و به همین دلیل مخالفینی هم دارد.
نیاز جدی سیاسی ژئوپلیتیک چین به ایران
وی نبود یک الگوی توسعه روابط منظم و دقیق و به‌اصطلاح سازمان‌یافته را از نقطه‌ضعف‌های همه تفاهم‌نامه‌های ایران با کشورهای خارجی عنوان کرد و افزود: معتقدم ما در شرایط نیاز و تحریم با دولت چین وارد مذاکره در خصوص تفاهم‌نامه 25 ساله شدیم. از زاویه نظام و تعهدات بین‌الملل، چین در شرایطی است که به دنبال ائتلاف می‌گردد و نیاز جدی سیاسی ژئوپلیتیک به ایران دارد.
نیروی انسانی و ارزش استراتژیک ایران
در ادامه این نشست، غلامعلی خوشرو ضمن مرور شاخص‌های توسعه اقتصادی چین در ابعاد تولید ناخالص داخلی، درآمد سرانه و منحنی پیشرفت این کشور و مقایسه آن با آمریکا، گفت: اقتصاد، صنعت و تجارت چین جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است و چین ظرفیت‌های ویژه‌ای دارد. نماینده پیشین ایران در سازمان ملل پروژه یک جاده یک کمربندی که چین درصدد اجرای آن است را بسیار مهم، استراتژیک و بلندپروازانه ارزیابی کرد و ادامه داد: موقعیت نیروی انسانی و ارزش استراتژیک ایران به ما کمک می‌کند که با چین یک رابطه استراتژیک راهبردی داشته باشیم؛ بنابراین باید چین را به‌درستی بشناسیم و بدانیم که این تفاهم‌نامه 25 ساله فعلاً یک نقشه راهی بیشتر نیست که این باید به پروژه‌هایی تبدیل شود که در آن منافع طرفین دیده شود.
ضرورت وجود برنامه جامع بلندمدت
دکتر ابوالفضل علمایی نیز در ادامه وجود یک برنامه جامع بلندمدت را میان دو کشور ضروری دانست و گفت: بی‌شک قرن بیست و یکم، قرن آسیاست و تدوین این سند پاسخی است به همین ملزوماتی که در دو دهه آینده در تحولات بین شرق و غرب آسیا وجود خواهد داشت .این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه پژوهش‌ها نشان می‌دهد در سال‌های آتی بیش از 80 درصد از تبادلات تجاری دنیا میان شرق و غرب آسیا خواهد بود و این دو مکمل یکدیگر هستند، اضافه کرد: کشورهایی مانند ایران با برآمدن یک قدرتی در سطح جهانی، اگر برنامه مشخصی داشته باشند می‌توانند سود و منافع بیشتری کسب کنند؛ بنابراین تدوین یک رابطه بلندمدت کاملاً مبتنی بر منافع ملی است. ضمن اینکه ایده کمربند جاده که سرعت تبادلات را در قلمرو خاکی افزایش می‌دهد قاعدتاً موردتوجه ما است و می‌تواند منافعی را متوجه ما کند .
آمریکا مانع روابط ایران و چین
دکتر هوا لیمینگ، سفیر پیشین چین در ایران، ضمن اشاره به رشد مناسبات بازرگانی میان ایران و چین، تنها مانع در روابط دو کشور را آمریکا دانست و گفت: روسای جمهور آمریکا همواره به روسای جمهور چین تذکر می‌دادند که نباید به ایران بسیار نزدیک شوید؛ بنابراین ایران و چین باید بسیار هوشیار باشند چراکه امریکا 20 سال تلاش کرده مانع توسعه و رشد مناسبات دو کشور شود و سوءتفاهم‌هایی ایجاد کند. ما نباید اجازه سوءاستفاده را به دیگران بدهیم .
نگاه چین به ایران راهبردی و بلندمدت است
همچنین در این نشست، دکتر وو – بینگ بینگ، عضو هیئت‌علمی دانشگاه پکن، گفت: ازنظر چین ایران کشوری بانفوذ جهانی است و نقش سازنده‌ای در ترویج ثبات در منطقه ایفا می‌کند، ضمن اینکه ایران یکی از اصلی‌ترین تأمین‌کننده‌های انرژی در جهان است؛ بنابراین نگاه چین به ایران راهبردی و بلندمدت است.وی ادامه داد: نوعی شناخت استراتژیک میان دو کشور وجود دارد اما همچنان باید تلاش‌های بسیار زیادی شود تا این اعتماد عمق پیدا کند و بستر آن از طریق دیپلماسی عمومی فراهم شود. ارتباط ملت‌ها با یکدیگر، رهبران با راهبران، تجار با تجار، مسئولان با مسئولان و بستر شبکه‌های اجتماعی می‌تواند در روند اعتمادسازی نقش داشته باشد .
فائق آمدن بر تحریم‌های آمریکا چالش چین
در ادامه دکتر جین لیان شیانگ، عضو هیئت‌علمی انستیتو مطالعات بین‌الملل شانگهای چین، ضمن یادآوری اینکه ایران و چین دلایل بسیار زیادی برای داشتن مناسبات جامع و مشارکت راهبردی دارند، گفت: باوجود تحریم‌ها، مبادلات میان دو کشور در پنج سال گذشته بسیار گسترش پیدا کرده و چین می‌تواند یک قدرت یا شریک اقتصادی مهمی برای ایران باشد.وی فائق آمدن بر تحریم‌های آمریکا را چالش چین در مناسبات دوجانبه‌اش با ایران برشمرد و افزود: ایران می‌تواند زمینه‌ای فراهم کند که شرکت‌های کوچک و متوسط چینی در ایران سرمایه‌گذاری کنند. علاوه بر آن سیاسی شدن مباحث مشکل دیگر است که در روابط دو کشور وجود دارد و اندیشمندان ایران می‌توانند به رفع این مشکل کمک کنند.
نقش اندیشمندان در تبیین صحیح برنامه استراتژیک
بر اساس این گزارش، دکتر چین تیان، عضو هیئت‌علمی انستیتو روابط بین‌الملل معاصر چین، نیز با تأکید بر نقش اندیشمندان و اساتید در زمینه تبیین صحیح برنامه استراتژیک همکاری‌های 25 سال دو کشور، گفت: این توافقنامه در سال 2016 مطرح شده و پاسخی به اقدامات ترامپ نبوده است. گرچه در پیش‌نویس آن اشاره‌شده که ممکن است همکاری‌های نظامی – امنیتی میان دو کشور وجود داشته باشد امانگاه به محتوای این یادداشت تفاهم نشان می‌دهد هیچ تهدید علیه منافع هیچ کشوری در آن نیست .وی ادامه داد: چین هیچ رویکردی برای پارادایم نظامی در منطقه خاورمیانه ندارد و رویکرد چین در خاورمیانه، ثبات منطقه‌ای است.
اجرای برنامه همکاری جامع چالش‌های زیادی دارد
دکتر فن خونگ دا، عضو هیئت‌علمی دانشگاه مطالعات بین‌الملل شانگهای چین، نیز در این نشست با بیان اینکه برنامه همکاری جامع ایران و چین قبل از شکل‌گیری نهایی با چالش‌های جدی روبرو بوده است، گفت: این امر مؤید این نکته است که توسعه روابط دوجانبه ایران و چین کاری بس دشوار است؛ چراکه برخی کشورهای جهان علاقه‌مند به همکاری‌های بهتر و عمیق‌تر دو کشور نیستند و علاوه بر عوامل بیرونی، عوامل داخلی بسیاری مانند عدم اعتماد متقابل و کمبود شناخت طرفینی را باید به‌عنوان سدی در مسیر توسعه روابط در نظر گرفت .وی خاطرنشان کرد: هر دو کشور باید به برخی از نگرانی‌های طرف مقابل پاسخ دهند و ضمن عملیاتی کردن گفته‌ها، به توسعه شناخت از یکدیگر کمک کنند چراکه در حال حاضر اطلاعات منتشرشده توسط کشورهای دیگر، مرجع شناخت از هم در نظر گرفته‌شده و این موضوع آسیب جدی به پیشرفت روابط خواهد زد .
ضرورت ایجاد رشته ایران‌شناسی و چین شناسی
دکتر مهدی یوسفی، مدیر برنامه آموزش آنلاین دانشگاه مطالعات بین‌الملل شانگهای چین، بابیان اینکه شناخت و تعامل ایران و چین می‌تواند به روابط پایدار کمک کند، گفت: رشته‌های چین شناسی و ایران‌شناسی در دو کشور وجود ندارد و آنچه به آن پرداخته می‌شود تنها منحصر به زبان و ادبیات است.وی بزرگ‌ترین دغدغه برای نظام حاکمه چین را وجود ثبات کافی در ایران دانست و توضیح داد: مشکلاتی به لحاظ زیرساختی وجود دارد ازجمله اینکه در شناخت دو کشور نسبت به هم باید یک سری موانع ریشه‌ای را در نظر داشت؛ مثلاً برای سیاستمداران چینی و به‌طورکلی در فرهنگ چین، مسئله دین و به‌طور خاص اسلام به‌عنوان یک دین بسیار ناشناخته است و برنامه‌هایی که با عنوان مطالعات غرب آسیا یا خاورمیانه در چین وجود دارد به کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس می‌پردازد و شاید ایران در حاشیه‌اش موردبحث قرار گیرد.وی با اشاره به اینکه در آینده سیستم قدرت در شبکه جهانی به شکلی خواهد بود که ابرقدرت به آن معنایی که سابقاً داشتیم را نخواهیم داشت، یادآور شد: رشد اقتصادی تمرکز اصلی چین در ابعاد مختلف سیاستش است و این کشور در میان‌مدت، حداقل تا 10 سال آینده، تمایل ندارد سطح تنش را با آمریکا بالا ببرد چون به‌طور مستقیم رشد اقتصادی‌اش را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این راستا پررنگ شدن همکاری با ایران می‌تواند سطح تنش با آمریکا را بالاتر ببرد و به همین دلیل هم رسانه‌ها و مقام‌های این کشور تمایل دارند در این رابطه سکوت کنند.
نقش نخبگان دو کشور در ایجاد اعتماد راهبردی
در ادامه دکتر محسن شریعتی نیا، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی، نیز بابیان اینکه در روابط دو کشور مسئله شناخت چندان جدی نیست چراکه این رابطه میان دو دولت است و نه میان ملت‌ها، گفت: عمده کردن بحث جامعه و شناخت برای مشکلانی که ما در رابطه با چین‌داریم، آدرس دقیقی نیست چراکه این سندی میان دو دولت است .وی تعامل، تفاهم، همکاری راهبردی و اتحاد را چهار مرحله روابط کشورها در نظام بین‌الملل برشمرد و ادامه داد: 80 درصد روابط کشورها در تعامل باقی می‌ماند. در این 50 سال، حدود 40 سال رابطه ما در قالب تعامل بوده است و 10 سال است که تلاش می‌کنیم تفاهم را در طرح دولت‌ها شکل دهیم.وی افزود: این سند شاید نماد پایان دوره تفاهم است و دو کشور وارد سخت‌ترین دوره روابط که همکاری راهبردی است شده‌اند. در این دوره باید به چند نکته توجه کرد ازجمله اینکه این سند، یک نقشه راه است و به‌طور طبیعی به یک برنامه عملیاتی نیاز دارد که باید میان دولت‌ها و در سطح بوروکراسی راهبردی تبیین شود.شریعتی نیا تقویت اعتماد راهبردی را از نکاتی دانست که باید به آن توجه کنیم و ضمن تأکید بر نقش نخبگان دو کشور در ایجاد اعتماد راهبردی، گفت: نکته‌ای دیگری که در اجرایی شدن یک سند و پیشبرد همکاری‌های راهبردی باید به آن توجه کنیم جایگاه آمریکا است. آمریکا بعد از انقلاب در محدود کردن ما نقش بسیار کلیدی داشته است؛ بنابراین اینکه چگونه می‌توانیم تعریف مشترکی از نقش آمریکا در این رابطه داشته باشیم بسیار اهمیت دارد. چراکه این رابطه نباید تعریف ابزاری داشته باشد .وی نقش مدیریت تفاوت‌ها را بسیار مهم ارزیابی کرد و ادامه داد: ما تفاوت‌هایی در سیاست خارجی دو کشور داریم. درعین‌حال بحث اسلام سیاسی و سایر مسائلی که میان دو کشور تفاوت ایجاد می‌کنند را نیز باید در نظر داشت. درعین‌حال باید مسائلی مانند کرونا را که با عنوان شگفتی‌های راهبردی می‌توان از آن یاد کرد، هم مدیریت کرد که به مسیر رابطه آسیب نزند.
نقش مخرب منابع غربی
دکتر حامد وفایی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران، نیز در ادامه با اشاره به نقش مؤثر منابع غربی در جهت‌دهی افکار عمومی ایران و چین و القای بی‌اعتمادی میان دو ملت، گفت: ایرانی‌ها از چین آگاهی لازم را ندارند، درحالی‌که چین ظرفیت عظیمی برای واردات کالاهای ما دارد که بسیاری از آن غافل هستند. ما نمی‌دانیم حکومت چین و دستگاه حاکم بر آنچه هدف‌گذاری برای آینده دارد و اگر این آگاه‌سازی انجام شود بسیاری از نگرانی‌ها رفع می‌شود. در حوزه دیپلماسی عمومی نیز هیچ اقدامی انجام نداده‌ایم درحالی‌که دو ملت و دو دولت به شناخت بیشتر از یکدیگر احتیاج دارند.دکتر علیرضا مظلوم رهنی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی، نیز با بیان اینکه سند همکاری‌های 25 ساله ایران و چین قطعاً باید به تصویب مجلس برسد، گفت: یکی از محورهای این سند، بحث مبادله با ارزهای بومی و پول ملی کشورها است و می‌تواند کمک زیادی به بومی‌سازی اقتصاد ما بکند.این در حالی است که، روزنامه ساوت چاینا مورنینگ پست در گزارشی با اشاره به اینکه برنامه ۲۵ساله همکاری جامع چین و ایران، مسیر یک طرفه نیست تاکید کرد که این همکاری منافع دو کشور را تامین می کند.
ساوت چاینا نوشت: این برنامه حاصل سفر «شی جین پینگ» رییس جمهوری خلق چین و دیدار او با حسن روحانی همتای ایرانی خود در تهران در سال ۲۰۱۶میلادی و گفت و گوهایشان در خصوص ارتقا مناسبات به سطح «مشارکت جامع راهبردی» است.گزارش با اشاره به اینکه این برنامه طبیعتا برای هر دو کشور که تحت فشار آمریکا نیز هستند سود دارد تاکید کرده است این برنامه به چین هم که حالا به دلیل قانون امنیتی هنگ کنگ، دریای جنوبی و اختلافات مرزی با هند با فشارهای زیادی روبرو است فضای بین المللی بازتری می دهد و قدرت مانور چین در دنیا را بالاتر می برد.
روزنامه ادامه می دهد: ایران یک کشور با ذخایر بسیار غنی در زمینه‌های مختلف از جمله هیدروکربن و منابع انرژی است و توافق با ایران راه را برای ورود این کشور به بازار خاورمیانه هموار می سازد و چالشی برای حضور آمریکا در منطقه محسوب می‌شود. گزارش به جایگاه مهم ایران در منطقه از جمله در اختیار داشتن بندر چابهار و علاقه چین و هند برای همکاری با ایران در این منطقه پرداخته و نوشته است: این شرایط اعتبار بالایی به ایران داده است همزمان چین و هند رقابت سنگینی برای همکاری با ایران در چابهار دارند.ساوت چاینا نوشت که این برنامه همکاری، گوش‌های واشنگتن را تیز کرده است اما آنچه اهمیت پیدا می کند این است این همکاری در مسیر یکجانبه و یکطرفه نیست و هر دو کشور چین و ایران را منتفع می کند.
نقش مخرب آمریکا
یک کارشناس مسائل سیاسی با بیان اینکه که آمریکا در زمینه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران تلاش می کند با مسکو و پکن وارد مذاکره شود گفت باید دید مسکو و پکن حاضر به مقابله با آمریکا در موضوع فروش تسلیحات به ایران هستند یا خیر؟مهدی مطهرنیا در گفت وگو با ایسنا در ارزیابی خود از تلاش آمریکا به منظور تمدید تحریم تسلیحاتی ایران گفت: آمریکا در برخورد با تهران در چارچوب فشار حداکثری تلاش می کند تا بگوید چالش ایران به دشمن برای نظم منطقه ای و نظام بین الملل بسیار جدی است.وی تصریح کرد: تمام تلاش امریکا در چند ساله اخیر اگر مرور شود به سهولت هویداست که آمریکایی‌ها گام به گام در پی ایجاد فشار بیشتر به تهران برآمده اند و تلاش دارند در راستای انفکاک میان جمهوری اسلامی ایران و جامعه جهانی در چارچوب کنش‌های سیاسی و رفتارهای خود در بین افکار عمومی حرکت کنند.
این استاد دانشگاه افزود: فشار حداکثری آمریکا به ایران تا اندازه‌ای بوده که اکنون تهران، سخن از نگاه به شرق را مطرح می‌کند تا جهت گیری به نفع گردش به سمت سیاست خارجی متکی به تعامل با سایر کشورهای نظام بین الملل در برابر آمریکا باشد.مطهرنیا با اشاره به همکاری با چین و همچنین روسیه اظهار کرد: این مساله موجب شده تا حدود زیادی آمریکا در وارد کردن فشار حداکثری به ایران ارزیابی مثبتی را برای خود به نمایش بگذارند هر چند که تهران می گوید آمریکا شکست خورده است اما در برخی زمینه‌ها هم آمریکا با قلدری و یکجانبه‌گرایی در عرصه بین‌الملل توانسته تا حدودی به اهدافش برسد؛ مثلا شاهد هستیم که در چند سال گذشته آمریکا می‌گفت فروش نفت را محدود و نزدیک به صفر می‌کند و اکنون وزیر نفت ما می گوید با هیچ کشوری نمی‌توانیم قرارداد ببندیم.
این کارشناس مسائل سیاسی ادامه داد: از طرفی فشارها به تهران در قالب تحریم‌های آمریکا به حدی است که حتی چین در قرارداد 25 ساله خود با ایران هم نگران فشار آمریکا است. وی همچنین بیان کرد: با توجه به این سابقه و اهمیت مساله برای آمریکا در ارتباط با تمدید محدودیت‌های ایران در زمینه تسلیحاتی، آمریکایی‌ها جدی هستند اما این که تا چه اندازه موفق شوند بحث دیگری است. زیرا آنها عملا توانستند بعد از برجام اروپایی‌ها را به سمت خود جذب کنند و گرایش اروپایی‌ها هم بیشتر به سمت آمریکا بوده است.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: اکنون شاهد فضایی هستیم که آمریکا تلاش می‌کند با مسکو و پکن وارد مذاکره شود لذا اگر این تلاش آمریکا در شورای امنیت وتو شود آمریکایی‌ها راهکارهای دیگری را در دستور کار قرار می دهند.مطهرنیا یادآور شد: در این زمینه دو رای گیری صورت گرفت یکی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، همان طور که می‌دانیم در شورای حکام حق وتو وجود ندارد، در شورای امنیت نیز نظر منفی چین حرکت آمریکا در ارتباط با قطعنامه 2231 را با چالش جدی رو به رو کرد آمریکایی‌ها امیدوار هستند که از این چالش عبور کنند. این کارشناس مسائل سیاسی خاطرنشان کرد: سناریو دیگر آمریکا، تحریم‌های فزاینده ناشی از همکاری تسلیحاتی با تهران در ارتباط با چین و روسیه است اینجاست که سوال پیش می آید که آیا مسکو و پکن حاضر هستند به مقابله با آمریکا در زمینه فروش تسلیحاتی بپردازند یا خیر؟
روزنامه اطلاعات
