نگاهی به وضعیت امروز اشتغال زنان در جامعه

دلایل سهم اندک زنان در بازار کار ایران

علی رستگار

نرخ مشارکت اقتصادی زنان در اقتصاد ایران، حتی در مقایسه با برخی کشورهای همسایه نیز پایین است. هرچند آنطور که وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی اعلام کرده سهم زنان در مشاغل خدماتی در حال افزایش است/نرخ بیکاری مردان در کشورهای آلمان، هلند و آمریکا نیز به ترتیب حدود ۶، ۵ و ۸ درصد اعلام شده یعنی در این کشور‌ها نرخ بیکاری مردان بیش از زنان است/ فعالان حقوق زنان معتقدند در نظر گرفتن امتیازات ویژه برای دوران بارداری و بچه دار شدن زنان از عوامل افزایش درصد بیکاری زنان است چون کارفرمایان نسبت به استخدام زنان تمایلی نخواهند داشت

در دنیای امروز حضور فعال زنان در سطح جامعه به عنوان یکی از نشانه‌های توسعه یافتگی کشور‌ها شناخته می‌شود. با این حال هنوز نرخ بالای بیکاری زنان در ایران یکی از چالش‌های مهم بازار کار محسوب می‌شود. آخرین آمارهای رسمی نشان می‌دهد نرخ بیکاری زنان جوان ۱۵ تا ۲۴ ساله از یکسال پیش تاکنون ۱/۶درصد افزایش یافته است. هرچند آنطور که امروز دکتر علی ربیعی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی اعلام کرده سهم زنان در مشاغل خدماتی در حال افزایش است اما در عین حال معضل دستمزد پائین پرداختی به این گروه هم وجود دارد.

از مدت‌ها پیش نرخ مشارکت اقتصادی زنان هم در ایران به مراتب کمتر از مردان بوده و هنوز این وضعیت بهبود نیافته است. این درحالی است که برتری عددی دختران در ورود به مراکز آموزش عالی و تغییر نگرش اجتماعی نیاز به حضور در بازار کار را به یک معضل جدی برای آنان تبدیل کرده است. کار‌شناسان معتقدند دختران و زنان هنوز از موقعیت‌های شغلی و مزایای برابر با مردان برخوردار نیستند و این آثار زیانباری از نظر روحی و روانی برای آن‌ها به همراه دارد.

سقوط شاخص‌ها به ضرر زنان

برای محک زدن وضعیت فعلی اشتغال زنان به دو شاخص آماری مهم می‌توان مراجعه کرد. اول نرخ مشارکت اقتصادی و بعد نرخ بیکاری. در ادامه وضعیت این دو شاخص را در ایران بر اساس اطلاعات مراجع داخلی مرور می‌کنیم و بعد به مقایسه آن با سایر کشور‌ها می‌پردازیم:

۱. نرخ مشارکت اقتصادی

یکی از معیارهای قابل اعتنا برای محک زدن وضعیت اشتغال در کشور «نرخ مشارکت اقتصادی» است، این شاخص نشان دهنده نسبت افراد فعال و شاغل به کل افراد در سن کار است. مرکز آمار ایران در سال ۹۲ اعلام کرد نرخ مشارکت اقتصادی در ایران برای تمامی افراد بالای ۱۵ سال کمی بیشتر از ۴۰ درصد است. این شاخص به تفکیک جنسیت برای مردان حدود ۶۸ درصد و برای زنان کمی بیش از ۱۲ درصد برآورد شد.

این ارقام نشان می‌دهند که نرخ مشارکت اقتصادی زنان در اقتصاد ایران، حتی در مقایسه با برخی کشورهای همسایه نیز پایین است. نرخ مشارکت اقتصادی زنان (بر اساس آمار سال ۲۰۱۳ بانک جهانی) در افغانستان و پاکستان به ترتیب ۱۶ و ۲۴ درصد بوده است. این رقم برای قطر، ترکیه و عراق به ترتیب ۵۰، ۲۹ و ۱۵ درصد برآورد شده است. نرخ مشارکت اقتصادی زنان در کشورهای آلمان، هلند و آمریکا نیز به ترتیب ۵۴، ۸۰ و ۵۷ درصد است. اطلاعات جدید مرکز آمار ایران همچنین نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سال ۲۰۱۳ به نسبت سال ۲۰۰۹ کاهش یافته است از ۱۶ به کمی بیشتر از ۱۲ درصد رسیده است.

۲. نرخ بیکاری

در مورد شیوه اندازه گیری نرخ بیکاری در ایران حرف و حدیث زیاد است. در دولت قبل با دستکاری تعاریف نرخ بیکاری کمتر از میزان واقعی اعلام می‌شد. پائیز سال پیش نرخ بیکاری افراد بالای ۱۵ سال در ایران بین مردان هشت و نیم درصد و بین زنان بیش از ۲۰ درصد اعلام شده بود. طبق همین آمار نرخ بیکاری زنان نسبت به زمان مشابه سال قبل ۳ درصد رشد داشته است. بر اساس آمار بانک جهانی نرخ بیکاری زنان در کشورهای قطر و ترکیه به ترتیب حدود ۳ و ۹ درصد است. این شاخص اقتصادی برای کشورهای آلمان و هلند بیش از ۵ و در ایالات متحده آمریکا نزدیک به ۸ درصد است. نرخ بیکاری مردان در کشورهای آلمان، هلند و آمریکا نیز به ترتیب حدود ۶، ۵ و ۸ درصد است. در این کشور‌ها نرخ بیکاری مردان بیش از زنان است. در کشورهای قطر و ترکیه نیز، نرخ بیکاری مردان به ترتیب یک دهم درصد وهشت و نیم درصد است.

طرح‌هایی به سود یا ضرر زنان؟

یکی از موضوعاتی که در سال‌ها اخیر بار‌ها درباره آن بحث شده موضوع کاهش ساعت کاری زنان است. هم چنین ایده‌هایی مثل ساعت شیردهی زنان و افزایش مرخصی زایمان هم از سوی نهادهای رسمی مطرح شده است. عده‌ای موافق چنین طرح‌هایی هستند و آن را به نفع جامعه زنان می‌دانند و بعضی معتقدند این تصمیم‌ها مشارکت زنان در جامعه را به مرور زمان کاهش می‌دهد. موافقان با استناد به آمارهای سازمان ملل می‌گویند ۸۵ درصد زنان در آلمان، ۸۰ درصد در سوئیس، ۶۸ درصد در ژاپن و ۵۸ درصد در کره در مشاغل پاره وقت فعالیت می‌کنند و ما هم با به این سمت حرکت کنیم.

مخالفان هم قویا معتقدند این رویکرد زنان را خانه نشین می‌کند و شاید به همین دلیل نرخ مشارکت زنان در دهه هشتاد و نود شمسی از دهه سی هم پائین‌تر است. یکی از مخالفان چنین ایده‌هایی می‌گوید: «چنین طرح‌هایی در درازمدت به موقعیت و شرایط اجتماعی زنان لطمه می‌زند. هر کارفرما در جهت حفظ منافع سازمانی خود حرکت می‌کند، لذا برای او کار مطلوب و استفاده بهتر از منابع مادی و انسانی و افزایش بهره‌وری در درجه اول اهمیت قرار دارد. با این شرایط طبیعی است کارفرما در جهت منافع سازمانی از نیروی کار تمام وقت، کارآزموده و زبده استفاده کند که بتواند در اوقات بیشتری در اختیار سازمان باشد و نه به بهانه مرخصی‌های ساعتی، زایمان، ساعت شیر و… به‌طور منظم و مرتب در محیط کار حاضر نباشد»

دلایل کاهش مشارکت زنان چیست؟

برای توجیه کاهش نرخ مشارکت اقتصادی زنان چند دلیل عمده می‌توان یافت که در ادامه آن‌ها را مرور می‌کنیم:

۱. قانون هدفمندی یارانه‌ها: تحلیلگران اقتصادی معتقدند اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها یکی از عوامل ریزش مشارکت اقتصادی زنان در جامعه است. یعنی در نتیجه اجرای این سیاست عرضه نیروی کار در دهک‌های پایین درآمدی کاهش یافته است. ضمن اینکه کارفرمایان هم با وسواس بیشتری به سود و زیان خود می‌اندیشند و توقعات بالاتری از نیروی کار دارند که باعث منصرف شدن از استخدام زنان می‌شود.

۲. افزایش تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی: یکی دیگر از عوامل تغییر ترکیب بیکاران است. به طوری که بر خلاف گذشته فارغ التحصیلان دانشگاه سهم چشمگیری بین جمعیت بیکار جامعه دارند و همین منجر به پدیده‌های مثل بیکاری بلند مدت و متناظر با آن پدیده بیکاران مایوس می‌شود.

۳. قوانین و امتیازات جدید: فعالان حقوق زنان معتقدند در نظر گرفتن امتیازات ویژه برای دوران بارداری و بچه دار شدن زنان از دیگر عوامل افزایش درصد بیکاری است؛ چراکه برای یک کارفرما منطقی نیست که نیروی زنی را استخدام کند که پس از ازدواج و باردار شدن مجبور باشد ۹ ماه به ازای عدم حضورش به او حقوق پرداخت کند. در چنین شرایطی کارفرما ترجیح می‌دهد نیروی مرد را جایگزین نیروی زن کند.

نرخ بیکاری دختران در استان‌های مختلف

براساس گزارش مرکز آمار ایران نرخ بیکاری مردان و زنان جوان در مناطق روستایی به ترتیب ۱۸/۴ و ۲۸ درصد است. پایین‌تر بودن نرخ بیکاری دختران جوان در مناطق روستایی کشور نه به دلیل افزایش فرصت‌های شغلی در این مناطق بلکه بخاطر مشارکت زنان روستایی در کارهای زراعی، دامداری، مرغداری و صنایع دستی است. چون نتایج کار آن‌ها منجر به افزایش درآمد خانوار خواهد شد، آن‌ها در زمان سرشماری خود را شاغل اعلام می‌کنند. نرخ بیکاری زنان جوان در مناطق شهری استانهای لرستان، کرمانشاه و زنجان بیش از ۸۰ درصد است که این نرخ از وضع بسیار نامناسب این استان‌ها برای اشتغال زنان خبر می‌دهد. استان کهگیلویه و بویراحمد با ۳۷درصد بالا‌ترین نرخ بیکاری زنان را در میان استانهای کشور به خود تخصیص داده است. استان خراسان جنوبی با ۷. ۲درصد کمترین نرخ بیکاری زنان را دارد. استان تهران در پاییز سال دارای نرخ بیکاری ۱۰. ۱ درصدی است که به تفکیک این نرخ برای مردان ۷/۹ و برای زنان ۲۴/۲ درصد است.

وضعیت اشتغال زنان در کشورهای دیگر

در کشورهایی که معمولا دارای درآمد ملی بالای هستند و یا اقتصاد پیشرفته‌ای دارند در صد اشتغالی که می‌توانند برای زنان فراهم کنند بالاست البته در کشورهایی که سابقه اقتصاد سوسیالیستی داشته و دارند نیز زنان به طور سنتی از درصد اشتغال بالایی برخوردارند. با این حال هنوز در بسیاری از کشور‌ها زنان از موقعیت‌های شغلی مناسبی برخوردار نیستند و این موضوع به رشد اقتصادی کشور‌ها لطمه چشمگیری زده است. به طور مثال در مصر اگر تعداد کارگران زن به سطح مردان افزایش داده شود تولید ناخالص داخلی این کشور می‌تواند تا ۳۴ درصد افزایش یابد.

در امارات متحده عربی، تولید ناخالص داخلی تا ۱۲ درصد، در ژاپن تا ۹ درصد و در ایالات متحده تا ۵ درصد افزایش خواهد یافت. براساس مطالعات سازمان بین‌المللی کار، از ۸۶۵ میلیون زن در اقصا نقاط دنیا که می‌توانند کاملاً به اقتصاد یاری رسانند حدود ۸۱۲ میلیون در کشور‌های در حال ظهور و در حال توسعه زندگی می‌کنند. جالب اینجاست توجه به این موضوع روی رشد اقتصادی بعضی کشورهای تاثیر مستقیم گذاشته است به طور مثال آمار‌ها نشان می‌دهد در برزیل که از اقتصادهای نوظهور جهان محسوب می‌شود سهم زنان در نیروی کار طی ۲۰ سال گذشته به شدت افزایش یافته و از ۴۵ به حدود ۶۰ درصد رسیده است.

تأمین۲۴ (tamin24.ir)