زندگي زنانه در جامعه‌اي كه مردان «كم‌آورده‌اند»

آمار سرشماری سال 90 به این موضوع اشاره داشته است که زنان سرپرست خانوار بر اساس گروه سنی به سه دسته کمتر از35 سال، 64-35 سال و بالای 65 سال تقسیم می‌شوند. در حال حاضر سن زنان سرپرست خانوار به سمت میانسالی و کهنسالی سوق می‌یابد. مشکلات هر یک از آن‌ها از نظر درمان، بیمه، معیشت، مسکن و غیره بسیار جای تامل و بررسی دارد.همچنین پرجمعیت‌ترین استان از نظر تعداد زنان سرپرست خانوار، استان سیستان و بلوچستان با 16.6 درصد است و خراسان جنوبی و خراسان رضوی در رتبه‌های بعدی قرار دارند و زنان سرپرست خانوار در استان کردستان با 9.5 درصد و بویراحمد با 10.1 درصد کمترین جمعیت را دارند. طبق آنچه كه در قانون تامين زنان وكودكان بي‌سرپرست (مصوب 1371) تكليف شده مسئوليت مستقيم حمايت اززنان سرپرست خانواربرعهده سازمان بهزيستي است، اماسال‌هاي سال است كه وزارت رفاه، كميته امداد، شهرداري تهران و برخي ازموسسات ونهادهاي خيريه نيز براي حمايت از این زنان سرپرست آستين حمايت بالا زده‌اند. تعدد سازمان‌هايي كه كمر همت به حمايت از زنان سرپرست خانوار بسته‌اند گوياي اتفاق مباركي نيست، چراكه بي‌شك موازي‌كاري از سوي دستگاه‌هاي فوق اين قشر را با خطراتي مواجه مي‌كند. شايد هم‌كاسه شدن وظايف ومشخص شدن يك دستگاه به عنوان حامي زنان سرپرست خانوار بتواند ‌يك سازمان رامسئول حمايت و پاسخگويي درقبال زنان سرپرست خانوار كند. در ارتباط با مشکلات زنان سرپرست خانوار و بررسی معضلات آن‌ها، گفت‌و‌گویی را با سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران انجام دادیم. وی درگفت و گو با «قانون» گفت: زنان سرپرست خانوار یکی ازگروه‌های آسیب‌پذیر اجتماعی هستند که در دو دسته قرار دارند. اول زنانی که بدون سرپرست مانده‌اند و طبق قانون حمایت از کودکان و زنان بي‌سرپرست، مصوب مجلس شورای اسلامی، مشمول حمایت مستمر دولت ودستگاه‌های مختلف هستند. درآمدهای این زنان اغلب از یک سوم حداقل حقوق کارمندان دیگر کمتراست و در این شرایط دو دستگاه سازمان بهزیستی و کمیته امداد مسئول حمایت‌های مالی مستمر ودریافت مستمری هستند و در کنار این سازمان هابه حمایت سازمان‌های دیگر ونهادهای مردمی نیز نیازمندهستند.» وی ادامه می‌دهد: «به عنوان نمونه حمایت از خانواده زندانیان نیز دراین راستا برنامه‌هایی را انجام می‌دهد. خدمات بیمه، اشتغال، اقدامات درمانی، مسکن و خدمات دیگر،  ازجمله تدابیری است که امسال نیز درقانون بودجه وزارت تعاون تحت عنوان بیمه اجتماعی زنان سرپرست خانوار پیش بینی وسازوکار آن فراهم شده است.» رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران یادآور می‌شود: «دسته دیگر از زنان سرپرست خانوار،ازهمسران خود طلاق گرفته ویا همسرشان ازکارافتاده است که این زنان به حمایت‌های مادی مستمر نیازی ندارند اما ازکمک‌های نهادهایی مثل کمیته امداد وبهزیستی بهره مند می‌شوند. » وی می‌افزاید: «آمارو ارقام مربوط به مرکزآمارایران نشان می‌دهد که تعداد زنان سرپرست خانوار در سال 1385، بیش از یک میلیون و 600 هزار نفر بوده و این آمار در سرشماری 5 سال بعد یعنی سال، 1390، به بیش از دو میلیون و 550 هزار نفر افزایش داشته  که به دلیل رشد بالای طلاق و تصادفات در جامعه، به طور حتم در سرشماری بعدی تعداد این زنان رو به افزایش خواهد بود.»

به گفته موسوی چلک، در باید تعریف روشن و مشخصی از توانمند سازی این زنان داشته باشیم و صرفا با دادن خانه، اشتغال و مستمری و در یک کلام کمک اقتصادی نمی توان در این زمینه ادعا کرد. وی تصریح کرد: « این دسته از زنان عمدتا از تحصیلات پایین برخوردار بوده و فاقد مهارت‌های اجتماعی و فرهنگی هستند، پس هنوز تا جایگاه واقعی و مورد نیاز در این زمینه فاصله زیادی وجود دارد. درقانون برنامه پنجم توسعه کشور پیش بینی شده که سازمان بهزیستی و کمیته امداد موظف هستند سالانه 10 درصداززنان سرپرست خانوار را توانمند و از چرخه حمایتی نهاد‌های دولتی خارج سازند. امادر حوزه توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در ابعاد مزبور که به آن‌ها اشاره شد، هنوز جای خالی زیادی وجود دارد.» وی ادامه می‌دهد: «متاسفانه دیدگاهی در میان زنان سرپرست خانوار وجود دارد که وقتی مستمری و حقوق ناچیزی دریافت می‌کنند، از ادامه فعالیت و تلاش برای رسیدن به استقلال، به کار بردن خلاقیت در زندگی برای امرار معاش و سایر فعالیت‌های مفید دیگر دست می‌کشند در حالی‌که این زنان باید برای رسیدن به استقلال تلاش کرده و به کمک‌های نهاد و دستگاه‌ها وابسته نمانند.» مشکل دیگر این است که نوع نگاه جامعه به این زنان بسیار منفی بوده در حالی‌که لازم است با انجام اقدامات فرهنگی، این نوع نگاه منفی و انگ‌های اجتماعی را به حداقل برسانیم.

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران تاکید می‌کند: « مبالغ حمایتی مستقیم وغیرمستقیم دستگاه‌ها از این اقشار آسیب‌پذیر جامعه بسیار محدود است، در حالی‌که مشکلات بیمه ای، درمانی و دیگر مشکلات آن‌ها نیازمند توجه و حمایت بیشتری می‌باشد. باید با بررسی همه‌جانبه مشکلات آن ها، بودجه مناسبی در این ارتباط تعریف شود.» احمد نادری، کارشناس آسیب‌های اجتماعی نیز خاطر نشان می‌سازد:«علاوه بر موازي‌كاري مراكز ارائه‌دهنده خدمات به زنان سرپرست خانوار و يا مراكز سياست‌گذار، مقوله رفاه اجتماعي و حمايت از افرادي كه در معرض مشكلات اقتصادي قرار دارند، مقوله مناسبي نيست. نكته مهم آن است كه نمود ذهني و يا مباني نظري مربوط به زنان سرپرست خانوار ميان سازمان بهزيستي و كميته امداد مقوله جداگانه‌اي است.» وی ادامه می‌دهد: «آخرين آمارها نشان مي‌دهد كه رقم زنان سرپرست خانوار نزديك به بيش از دو و نيم ميليون بوده و اين رشد تصاعدي به دليل رشد طلاق و تصادفات مي‌تواند زنگ خطري براي كشور و نهاد خانواده باشد. اين درحالي است كه وزارت رفاه و دفتر مطالعات اجتماعي اين وزارتخانه همچنان به آمار يك ميليون و 600 هزار زن سرپرست خانوار مطابق با سرشماري سال 1385 استناد مي‌كند. متاسفانه هنوز سيستم‌هاي نظارتي از جمله مجلس، سوالي مبني بر اينكه بهزيستي، كميته امداد و حتي شهرداري چه تعداد زن سرپرست خانوار را به مرحله خوداتكايي رسانده، نمي‌پرسند و پيگير اين مسئله نيستند و اين خلأ باعث مي‌شود كه نهادهاي اجرايي مانند كميته امداد و بهزيستي به جاي مباحث توانمندسازي و رفاه اجتماعي به دنبال رسوب زنان سرپرست خانوار به عنوان مددجويان تحت پوشش باشند.»

به گزارش «قانون» با توجه به مشکلاتی که در روند بیمه برخی از اقشار جامعه ایجاد شده است، نمایندگان دولت به ویژه علی ربیعی، وزیر تعاون و رفاه اجتماعی درمورد بیمه زنان سرپرست خانوار تا پایان سال یا اوایل امسال قول مساعد داده  و اعلام کرده که به صورت جدی در این زمینه اقدام خواهد کرد، اما فاطمه آلیا، عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی در این زمینه انتقاداتی داشته و نسبت به روند ضعیف رسیدگی دولت به وضعیت بیمه زنان سرپرست خانوار اعلام نگرانی کرده. این نماینده مجلس تاکید کرده که اظهارات مسئولان درخصوص اجرای بیمه زنان سرپرست خانوار نشان می‌دهد که متأسفانه اقدام مؤثری برای اجرایی کردن این قانون انجام نشده است. در عین حال، علی ربیعی، وزیر تعاون در توضیح عملکرد خود اعلام کرده است که  30 درصدازتعهد درسال 92 را اجراکرده وبه لحاظ بودجه‌ای نیز 30 درصداز 100 میلیارد تومان یعنی 30 تا 40 میلیارد تومان محقق شده است ومابقی بودجه مورد نیاز تا اسفند ماه محقق می‌شود. با اینحال این عضو فراکسیون زنان در مجلس خواستار توجه ویژه دولت در این بخش شده و انتظار دارد که مسئولان پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای درخصوص عملکرد خود برای مردم داشته باشند، ضمن اینکه وزیر رفاه باید در این زمینه به مجلس توضیحات شفافی بدهد. به گفته وی اگر مددجويان سرپرست خانوار شهري طي 10 سال گذشته بيمه شده بودند، درحال حاضر شاهد ماندگاري اين زنان در بدنه سازمان‌هاي حمايتي نبوديم و حداقل به درصد كمي از خودكفايي زنان سرپرست خانوار افتخار مي‌كرديم.