نوشته: دکتر حسن نافعه*٬ استاد تاریخ و علوم سیاسی دانشگاه قاهره
برگردان و توضیح: احمد مزارعی٬ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۳
«تمرد» جنبش سیاسی تازه ای که مغایر با سایر جنبش هایی که در دوره قبل از انقلاب بوجود آمده نیست٬ بلکه «حالت سیاسی» ویژه ای است که دو امر مرتبط به یکدیگر را انعکاس می دهد:
یکم: خشم عمومی نسبت به نظامی که بخش های گسترده ای از ملت مصر باور دارند انقلابشان دزدیده شده و هم چنین نسبت به رئیس جمهور هم بخش گسترده مردم باور دارند که وی عجز و ناتوانی خود را در اداره کردن دولت و جامعه ثابت نموده و اکنون جامعه بر این باوراست که ادامه این وضعیت ممکن است به فروپاشی کامل مؤسسات دولتی منجر شود.
دوم: مردم امیدوارند که باید با بازپس ستاندن انقلاب از غاصبان و اصرار آن ها در تصحیح مسیر انقلاب٬ بتوانند ناروشنی ها و زیان هایی که بر انقلاب وارد شده را بزدایند و انقلاب را به مسیر اصلی خود به حرکت درآورند.
لکوموتیو اصلی که «تمرد» را به حرکت در می آورد٬ در جوهر جنبشی مسالمت آمیز و کاملا دمکراتیک بوده و به هیچ عنوان رابطه ای با خشونت ندارد٬ اگرچه نام «تمرد» شاید به نظر برسد که معانی دیگری داشته باشد.
چرا کلمه «تمرد» را انتخاب کردند؟
هنگامی که توده های وسیع مردم از گروه حاکم خواستند که برای حل مشکلات به انتخابات زود رسی دست بزند٬ آنها نپذیرفتند و دلیل آنها نیز این بود که رهبری از طریق صندوق های رأی به قدرت رسیده و برای برکناری نیز باید به صندوق های رأی مراجعه شود و این تنها در پایان دوره انتخابات امکان دارد. در این مرحله جوانان «حرکت کفایه» و بسیاری سهل و آسان چنین مطرح کردند:«بنابر قانون اساسی موجود٬ ملت مصر٬ مصدر قوه های موجود است٬ بنابراین ملت می تواند همان طور که کسانی را بر سر کار آورده٬ آنها را از قدرت خلع کند. اگر ملت بتواند امضاهایی از مردم بیش از آنچه مرسی رأی آورده جمع آوری نماید٬ بنابراین حق دارد رئیس جمهمور را خلع نماید. این عمل اگر هم از نظر قانونی معتبر نباشد٬ اما از نظر اخلاقی کاملا درست است».
این اندیشه که به نظر بسیار رمانتیک و شایر سطحی به نظر برسد٬ می توانست در همان مرحله اولیه از میان برود٬ اما آن چیزی که این اندیشه را در مردم راسخ و پایدار کرد و توانست به پدیده ای قدرتمند تبدیل شود٬ همانا دردهای مردم و امید به تغییری بود که از حد و مرز همه احزاب و جنبش های اجتماعی گذر کرد. در حقیقت٬ حرکت«تمرد» تمایل و رغبت همه کسانی است که خواستار بازپس گرفتن رأی اعتماد خود از رئیس جمهمور و اجرای انتخابات زود رس هستند.
تجمع گسترده مردم در حول و حوش مطالب تازه تحت نام «تمرد»٬ تمام طرفداران اردوگاه مخالف را در یک بهت زدگی سخت فرو برد و طبیعی بود که کوشش های زیادی برای گمراه کردن و ایجاد موانع در سر راه مبارزات مردم به کار ببرند. آنان به دو اسلحه برعلیه مردم دست یازیدند:
یکم: اسلحه تکفیر٬ به این معنی که خروج برعلیه حالم اسلامی٬ مجاز نیست و فتنه محسوب شده و می توان با قدرت برعلیه آن ایستاد٬ اما دانشگاه شریف ازهر٬ این ادعا را به سخره گرفت که به معنی باطل بودن آن است.
دوم: «اسلحه» انقلاب برعلیه مشروعیت٬ با این ادعا که مخالفان به شیوه ای غیر دمکراتیک خواستار تغییر دولت هستند٬ چون که این گونه عمل کردن٬ دعوت به خشونت به حساب می آید.
ضروری است توضیح دهیم که «تمرد» هیچ رابطه ای با خشونت ندارد و این که «تمرد» از خشونت چیزی به دست نمی آورد. ما خودمان از ابتدای تولد «تمرد» حضور داشته٬ از علاقمندان و پشتیبانان آن بوده و همه مسائل و مطالب مربوط به آن را دنبال کرده ایم و می توان گفت به عنوان شخصی این امر را گواهی می دهیم٬ بنابراین با وجدانی بیدار می گوییم که هیچ کدام از رهبران «تمرد»٬ هیچ گاه از خشونت حمایت نکرده و حتی بیاناتی که در تأیید ضمنی خشونت هم باشد٬ ابراز نکرده اند٬ حتی آنان در حالت دفاع شرعی از خود نیز دعوت به برخورد متقابل نکرده اند٬ بلکه روحیه و عملکرد رهبران «تمرد» کاملا برعکس بوده است. همه مسئولان درخواست کرده اند که فعالان باید در عالی ترین حد٬ آرامش و خونسردی خود را حفظ کرده و بکوشند فعالیت خود را که از روز سی ام ژوئن ۲۰۱۳ ٬ شروع می گردد٬ کاملا مسالمت آمیز و تحت پرچم مصر و وطن برگزار و از طرح هرگونه شعار حزبی و ایدئولوژیک پرهیز نمایند.
بعید نمی دانیم که بعضی حوادث ناگوار اتفاق نیفتد٬ زیرا جنبش اعتراضی «تمرد» نه یک روزه٬ بلکه به درازا خواهد کشید. در صورت وقوع خشونت٬ مسیر «تمرد» شکست و ضربه ای بر امید مردم وارد خواهد شد٬ اما اگر خشونتی اتفاق بیفتد٬ به توسط یکی از دوگروه خواهد بود.
گروه اول: صاحبان اصلی منافع که به هم ریختن مبارزه مسالمت آمیز «تمرد» به نفعشان خواهد بود(منظور گروه رئیس جمهور و اطرافیانش است). رئیس جمهور این توانایی را دارد که از طرفدارانش درخواست کند که از خشونت پرهیز کنند و در خیابان ها و در مسیر مبارزات مردم مانع ایجاد نکنند. اگر حوادث ناگواری اتفاق بیفتد٬ مسئول مستقیم آن با شخص رئیس جمهور است.
گروه دوم: ضد انقلابیون و لمپن های سابق که می کوشند با ایجاد هرج و مرج و تخریب٬ رژیم سابق را مجددا برگردانند و یا این که شرایطی را فراهم کنند که زمینه کودتای نظامی فراهم گردد. در این جا وظیفه دستگاه امنیتی کشور است که مانع ایجاد هرج و مرج در کشور شده و در صورت وقوع حوادث ناگوار٬ آنان مسئولیت کامل وضعیت ثبات کشور را به عهده دارند.
*دکتر حسن نافعه از شخصیت های برجسته سیاسی و تأثیرگذار مصر است و در زمینه مسائل خاورمیانه تحقیقات زیادی دارد. او در مورد ایران و ترکیه مقالات و تحقیقات بسیاری داشته و بیش از یکبار به ایران مسافرت نموده است. وی از پیروان جمال عبدالناصر است.
توضیح مترجم:
جنبش دمکراتیک٬ توده ای و حزبی در مصر بسیار توانا و سابقه ای طولانی تر از ایران دارد. این که امروز ناصریست ها در مصر بسیار فعال و اعتبار دارند٬ به علت بقاء حکومت ملی در زمان عبدالناصراست که بیش ازتقریبا بیست سال بود. پس از عبدالناصر نیز٬ طرفداران ناصر از صحنه سیاست خارج نشده و همیشه کم و بیش در بسیاری مراکز٬ به ویژه دانشگاه ها حضور داشتند٬ حتی دوره های زیادی در زمان مبارک٬ نماینده در مجلس داشتند. البته هیچ گاه بیش از یک نفر نبود٬ آخرینش هم همین حمدبن صباحی٬ رهبر فعلی ناصریست ها بود. در سایر کشورهای عربی هم چون یمن٬ عراق و سوریه نیز شرایط مشابهی وجود داشت و شاهدیم که نیروهای ملی و کمونیست ها در این کشورها بسیار فعالند. برعکس در ایران٬ پس از دوره کوتاه حکومت ملی دکتر مصدق و تجربیات ارزشمند حزب توده٬ پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ٬ هرگونه مبارزه دمکراتیک سرکوب و تنها جنبش چریکی پا گرفت که آن هم نمی توانست به بسیج مردم و مبارزات دمکراتیک بپردازد. جنبش چریکی٬ جنبش نارودنیکی ایران بود که مورد نقد لنین و سایر کمونیست ها بود و در مجموع همه احزاب و گروه های چپ (به علت سرکوب و کشتار و قتل عام ناجوانمردانه هر دو رژیم گذشته و حال)نتوانستند چه قبل و یا بعد از انقلاب٬ یک حرکت پایدار دمکراتیک در ایران بوجود بیاورند.
