بهمن شفیق

 

هر نوری، هر چقدر هم ناچیز باشد، بالاخره روشنائی است

صمد بهرنگی

ولفگانگ فریتز هاوگ، فیلسوف مارکسیست آلمانی، کتابی دارد در معرفی کاپیتال مارکس. او برای توصیف سرمایه به عنوان رابطه‌ای اجتماعی تمثیلی بسیار زیبا را به کار می گیرد. صحنه ای در یک سوپر مارکت را تصویر می‌کند که خریداران برای پرداخت صف کشیده اند. کودکی در این میان شکلاتی را به دست می‌گیرد و قصد می‌کند که از کنار مردم منتظر رد شده و شکلاتش را بخورد. مادر شکلات را از دست او میگیرد و روی باند صندوق قرار می دهد. او به کودک توضیح می‌دهد که اول باید پول شکلات را پرداخت. این لحظۀ مواجهۀ کودک با روابط اجتماعی ورای شکلات است. لحظه‌ای است که کودک آغاز به درک آن می‌کند که شکلات، تنها آن چیزی نیست که او دوست دارد. شکل کالائی چیزی هم هست به نام سرمایه.

این گفتار مارکس هم به اندازه کافی شناخته شده است که بشر تاریخ واقعی خود را زمانی می‌نویسد که طبقات از میان رفته باشند. تا آن زمان، تاریخ، تاریخی طبقاتی است.

خانم ثریا شهابی، کمونیست کارگری دو آتشه است، حکمتیست هم هست. به عنوان یک حکمتیست، یعنی به عنوان یک دست پرورده مکتب منصور حکمت و نه به عنوان عضو حزبی به این نام، خانم شهابی نه تاریخ را به رسمیت می‌شناسد و نه طبقات را. برای او نیز، مانند همۀ دست پروردگان این مکتب، اساس سوسیالیسم انسان است و نه دیکتاتوری پرولتاریا. او نیز مثل همۀ حکمتیستهای دیگر، چه عضو حزبشان باشند و چه عضو دیگر احزاب رقیب خانواده، ماکسیمالیست است. به چیزی کمتر از لغو فوری کار مزدی و برقراری فوری کمونیسم رضایت نمی دهد. اما او نیز، باز هم مثل همۀ دست پروردگان این مکتب، سر از همین جهان امروز در می آورد. ماکسمالیسمش نهایتاً تثبیت همین مدرنیسم آته ایستی جهان امروز می‌شود و سوسیالیسمش هم نغوای هدونیستی «حالی خوش باش» و سرزنش آرمانگرائی طبقاتی. هجونامۀ خانم شهابی تحت عنوان «ادبیات «برای کودکان» یا «به بهانه کودکان»» نمونۀ بارزی از این فلسفۀ توجیه گر نظم مسلط بر جهان است. فلسفه‌ای که طنین و هیاهویش تنها برای پوشاندن محتوای پوچ و توخالی اش است. فلسفه‌ای که هر چه پر سر و صداتر داعیۀ تغییر جهان را جار می زند، به همان اندازه بیشتر کمر به دفاع از همین جهان می‌بندد.

خانم شهابی این بار ظاهراً بهانۀ پاسخ به سؤالی دربارۀ ادبیات کودکان را فرصتی مناسب یافته است تا در سطح دیگری، در سطح ادبیات کودکان، به مقابله با آرمانگرائی طبقاتی نسلی از چپ ایران بپردازد. اینکه چرا خانم شهابی امروز به فکر نقد صمد بهرنگی افتاده است، قطعاً از دید ایشان ربطی به محبوب بودن میلان کوندرا و ماریوس وارگا لوسا و مهجور بودن برشت و گورکی ندارد. خانم شهابی بر فراز تاریخ ایستاده است، همچنان که کل کمونیسم کارگری خود را بر فراز تاریخ می‌بیند.

تز اصلی خانم شهابی این است که ادبیات صمد بهرنگی ادبیات کودکان نیست، ادبیات اپوزیسیون سیاسی است که به نام کودکان نوشته شده است، به کودک و دنیای او ربطی ندارد، اعتراض بزرگسالان است به اختناق سیاسی، بخشا عقب‌مانده هم هست. به کلیدی‌ترین احکام خانم شهابی پایین‌تر می‌پردازیم. اما لازم است قبل از آن اشاره‌ای به تحریفهای بیشرمانۀ  خانم شهابی از ادبیات صمد بهرنگی و معرفی آن به عنوان ادبیاتی عقب‌مانده و ناسیونالیستی داشته باشیم. این اشاره از آن رو لازم است که قصد واقعی خانم شهابی را برملا می‌کند که نه نقد ادبیات صمد بهرنگی و علی اشرف درویشیان، بلکه تخریب آن و سازمان دادن تهاجمی دست راستی به آرمانگرائی این ادبیات است.

خانم شهابی معتقد است که ادبیات سیاسی صمد بهرنگی و امثال او عقب‌مانده نیز هست. می‌گوید این ادبیات بزرگسالی است که «به ترکی ننوشتن و نخواندن کودکان در مدارس تبریز و رضائیه و خوی اعتراض دارد. و این اعتراض و این دنیا، اعتراض و دنیای هیچ کودک دبستانی نه در تهران و نه در تبریز نیست». می‌گوید «چرا ترکی حرف زدن و ترکی نوشتن باید امر کودکی باشد که در تبریز و مراغه و رضائیه متولد شده است»؟ و ادامه می‌دهد: «نویسنده کتاب های کودکان اپوزیسیون، از اینکه کودک ترک زبان ناچار میشود در کلاس درس به زبان فارسی بگوید «نان» صدای اعتراضش بلند میشود! به اعتقاد من صمد بهرنگی از اینکه کودک متولد خانواده ترک زبان باید در  خانه با مادرش ترکی حرف بزند و در مدرسه فارسی، بنوعی فاجعه میسازد. چرا؟…». راستی چرا؟ چرا خانم شهابی چنین بی پروا دروغ می گوید؟ چرا و بر چه اساس خانم شهابی مدعی می‌شود که صمد از ترکی حرف نزدن کودکان در مدرسه فاجعه ساخته است؟ خانم شهابی از کدام پراتیک صمد بهرنگی و نسل مبارز هم دورۀ وی به چنین حکمی رسیده است؟ کدام بررسی را در مورد ادبیات صمد بهرنگی مبنا قرار داده است؟ کدام مطالعات را در زمینه نظریات نسل اولیه چریک های فدائی در زمینه مسئلۀ ملی مبنا قرار داده است که اینچنین گستاخانه و حق به جانب یکی از تأثیر گذارترین چهره‌های تاریخ معاصر ادبیات ایران را به عنوان ناسیونالیستی عقب‌مانده نخست بر صندلی متهم می نشاند، سپس حکم صادر می‌کند و سرانجام با طرح پرسش چرائی ارتکاب جرم چنان نمایشی در می‌آورد که کسی در اصل قضیه تردید نکند. کمترین احساس مسئولیت در سیاست ایجاب می‌کند که برای صدور چنین احکامی پیش و بیش از هر چیز نه به طرح چرائی عمل، بلکه نخست به اثبات وقوع عمل پرداخت. و البته این انتظاری بیهوده از یک دست پروردۀ مکتب کمونیسم کارگری است. کدام مطلب تحقیقی از این سنت بیرون آمده است که خانم شهابی دومی‌اش را بنویسد؟ بگذریم و بپرسیم که کجا خانم شهابی چنین چیزی را نشان داده است که حالا چرائی اش را می پرسد؟ غیر از اینکه این «چرا؟»ی آخر عبارت فقط برای این آمده است که قضیه بدیهی جلوه داده شود؟ این شامورتی بازی در این سنت پدیده‌ای آشناست. نخست حکم را صادر کن و بعد برایش بال و پر بچین.

اما آیا حقیقت صمد بهرنگی و جنبشی که او به آن تعلق داشت همین است که این خانم محترم امروز نشان می دهد؟ حاشا و کذا!. حقیقت کاملاً خلاف آن است. حقیقت این است که معروفترین و پرتیراژ ترین آثار ادبی صمد بهرنگی به زبان فارسی و برای معرفی داستانهای آذری به کودکان فارسی زبان نوشته شده است. حقیقت این است که نه ماهی سیاه کوچولو و نه اولدوز و کلاغها و نه اولدوز و عروسک سخنگو وداستانهای دده قورقوت و همه و همۀ داستانهای دیگر صمد، کوچکترین – و مطلقاً کوچکترین – شائبه ای از ناسیونالیسم ترکی را نشان نمی‌دهند. فاجعه‌ای که این خانم محترم از آن سخن میگوید، بیشتر از یک پروپاگاند مبتنی بر دروغ نیست. میراث ادبی صمد بهرنگی مالامال از ایدۀ انسان جهانی است. نه ماهی سیاهش ملی است و نه اولدوزش و نه یاشارش. نه تنها در هیچ کدام از آثار داستانی وی مسألۀ ملی تماتیزه نمی شود، بلکه روح حاکم بر این آثار تماماً در جهتی خلاف آن سیر می کند. تنها اثری که از تعلق صمد به مردم آذربایجان در داستانهایش می‌توان یافت ریشۀ آذری اکثر این داستانها و اسامی قهرمانان آن است. صمد کاراکتری به نام آرش و فرامرز و سودابه ندارد. کاراکترهایش اولدوز و یاشارند و آدی و بودی. همۀ این داستانها نیز حکایتی اند از آرزوهای برآورده نشده، شادیها و غمهای مردم سادۀ کار و زحمت، زیرکیهای کودکان خیابانی و پخمگی های بچه ننرهای لوس. از پسرک روزنامه فروش تا کچل کفترباز، از ماهی سیاه تا مجموعه داستانهای اولدوز و تا افسانه‌هایی از قبیل کوراوغلی و دده قورقوت. خانم شهابی اما این سؤال را در مقابل صمد قرار می‌دهد که «چرا ناسیونالیسم و تراشیدن هویت های ملی و قومی ترک در مقابل فارس را باید به دنیای کودکان کشاند؟ چرا نباید به جای آن دنیای کودکان را همانطور که هست، باز و پذیرای دیگران، پذیرای همکلاسی و هم محله ای و همبازی، فارس و کرد و ارمنی و افغانی و عراقی و «خارجی» نگاه داشت و از آن حفاظت کرد؟ کودکان باید بدور از نفرت و جدایی های ملی و مذهبی و قومی رشد کنند و این ادبیات امری در خدمت برداشتن دیوارهای ملی نیست. در آن رشد و شکوفایی کودک تابع مشکلات ملیت تحت ستم است». آیا صمد این کار را کرده است؟ کجا و چگونه؟ کدام داستان او حاوی چنین پیامی است؟ بیهوده دنبال پاسخ نگردیم. فقط باید از خانم شهابی پرسید: دروغ چرا؟ و از آنجائی که ایشان یک پروپاگاندیست دروغ پرداز بیش نیست، راهی نمی‌ماند جز اینکه پاسخ به این سؤال را هم خودمان کنکاش کنیم.

بستن تهمت ناسیونالیست به صمد بهرنگی برای پوشاندن حقیقت دیگری است. حقیقتی که در سیاهۀ جرائمی که خانم شهابی برای صمد بر شمرده است، نخست جایی نمی یابد تا بعد یواشکی وارد بحث شود. به این لیست دقت کنید: « کودکان باید بدور از نفرت و جدایی های ملی و مذهبی و قومی رشد کنند». فعلاً به این کاری نداشته باشیم که این نفرتها چگونه به وجود می آیند. با این آرمانی که خانم شهابی پیش پای ما و کودکان می‌گذارد موافقت کنیم. بپذیریم که صمد همۀ این جرایم را نیز مرتکب شده است. یک سؤال اساسی اما هنوز باقی می‌ماند و آن هم این است که چطور خانم شهابی نفرت طبقاتی را فراموش کرده است. چرا لیست ایشان از همه گونه ستمی حرف می زند، الا ستم طبقاتی؟ آیا این سهوی است؟ به نظرم نه. کاملاً عمدی است. نه تنها این، بلکه تمام هدف بحث همین است. پرداختن به کینه پردازی ملی و مذهبی میدانهای فرعی و دکوراسیون آماده سازی و جا انداختن این بحث اساسی اند. خواهیم دید چرا و چگونه؟

صمد بهرنگی حقیقتاً نیز مجرم است. اما جرم وی هیچکدام از لاطائلاتی نیست که خانم شهابی پرت کرده است. نه کینه توزی مذهبی و نه نفرت ملی و قومی را در هیچکدام از آثار صمد بهرنگی نمی‌توان دید. جرمی که صمد مرتکب شده است و خانم شهابی هیچ اشارۀ مستقیمی به آن نمی کند، این است که ادبیات وی تماماً رنگ و بوی طبقاتی دارد. کلاغی که دزدی را برای سیر کردن شکم بچه هایش روا می‌داند (اولدوز و کلاغها)، پسر بچه‌ای که پشت ویترین اسباب‌بازی فروشی آرزوی بازی با شتری را دارد که سرانجام توسط پسر بچه‌ای پول‌دار خریداری می‌شود و از آن هم محروم می ماند (24 ساعت در خواب و بیداری) و تاری وردی لبوفروشی که برای سیر کردن خانواده اش نمی‌تواند تحصیل کند (پسرک لبو فروش). این جرم صمد بهرنگی است. اما خانم شهابی که جرأت پرداختن مستقیم به این جرم را ندارد، در نشئه آنتی ناسیونالیستی و آنتی مذهبی و آنتی قومی ویژه کمونیستی کارگری اش دور بر می‌دارد و وارد ترانس می‌شود تا یک بار برای همیشه کار متهم بی‌دفاع را تمام کرده و پرونده اش را به بایگانی بسپارد. این زمین آشنای بازی خانم شهابی است. آنتی مذهبیسم، آنتی ناسیونالیسم، آنتی قومیسم. خانم شهابی در مکتب کمونیسم کارگری غیر از این چیزی یاد نگرفته است. در این فضا است که هر کمونیست کارگری خر چسونه ای هم خود را غولی در مقابل فیلان احساس می کند. و خانم شهابی هم خود را در مقابل صمد بهرنگی بزرگ می بیند. خیلی بزرگ. اگر نه لحن تحقیر‌آمیز این عبارات را چگونه می‌توان تبیین کرد که «صمد بهرنگی جوان روشنفکر و انقلابی و نویسنده ای است که کودکان را و کودکان فقیر را دوست دارد. معلمی است که میخواهد برای کودکان کاری بکند. این با ارزش است». این خانم شهابی است. کارشناس ادبیات کودک و آن صمد بهرنگی، جوان روشن‌فکر و انقلابی ای که کودکان فقیر را دوست دارد. اینجا یک کمونیست کارگری کارکشته، آنجا معلم جوانی که می‌خواهد برای کودکان کاری بکند. کارشناس ادبیات کودک دستی از روی تفقد به سر این جوان انقلابی می‌کشد که بعله، نیت او البته با‌ارزش است. اما جوان است و نمی‌داند که نباید کودکان را با ناسیونالیسم و کینه مذهبی و قومی تربیت کرد. خانم کارشناس، بزرگترین نویسندۀ ادبیات کودک ایران معاصر را تبدیل می‌کند به جوانی روشن‌فکر و انقلابی اما گمراه و دربارۀ کتاب‌هایش حکم می‌دهد که «کتابهای صمد … بیخود به نام ادبیات کودکان معروف شده است»!! این از نظر ایشان یک سوء تفاهم تاریخ است لابد. سوء تفاهمی که خانم کارشناس همت کرده است آن را برطرف کند. ادبیات کودک آن چیزی است که ایشان میخواهد شکل بدهد. این وارونگی، این جنون خود بزرگ بینی، این تحقیر همه و هر آنچه چپ است، ویژه خانم شهابی نیست. نظام مند است. یک جزء تفکیک ناپذیر کمونیسم کارگری  است. این رجزخوانی رادیکال نما، این جایگزینی نقد با تحقیر، اکسیر نشئه آور کمونیسم کارگری است، کوکائینی است که خرچسونه ها را به حالت ترانس در می‌آورد، امکان می‌دهد حقارت خود را فراموش کنند و به آن‌ها اعتماد کاذبی را می‌بخشد که با آن بتوانند خود را با بزرگ‌تر از خود درگیر کنند. هیچ فرقی هم نمی‌کند که به کدام نحلۀ کمونیسم کارگری تعلق داشته باشند. می‌خواهد خانم شهابی باشد در ردیه نویسی بر صمد بهرنگی یا یاشار سهندی در لجن مالی کردن آدمی مثل رضا رخشان. بررسی خود را ادامه دهیم و ببینیم تکلیف کینۀ طبقاتی چه می شود؟

خانم شهابی در جمع‌بندی نقد همه جانبه اش به ناسیونالیسم و قومگرائی صمد بهرنگی ناگهان پای چیزی را به طور تلویحی به میان می‌کشد که در سیاهۀ جرائم صمد فراموش کرده بود. او در مقام جمع‌بندی از کار صمد ناگهان آن گم شده بحث را در قالب «فقیر و ثروتمند» وارد ماجرا می‌کند و می‌نویسد: «در دنیای تفکر او کودک ترک و فارس و کودک خانواده فقیر و ثروتمند نمی توانند به سادگی دوست هم باشند. میتوانند از هم متنفر شوند! بنظر این ادبیات، جدایی و نفرت بین کودکان به خاطر مذهب، ملیت، زبان و طبقه اجتماعی، «منطقی» است!». ما بالاتر دیدیم که در ادبیات داستانی صمد بهرنگی کوچکترین رد پائی از جدائی ترک و فارس را نمی‌توان دید. برعکس، این ادبیات اگر در میان فارس زبانان بیش از آذری زبانان خواننده نداشت، قطعاً و یقیناً کمتر از آن نیز خواننده نداشت. اشاعۀ وسیع داستانهای صمد نه تنها به جدائی کودکان فارس و ترک دامن نزد، بلکه برعکس، کودک آذری را به کودک فارس نزدیکتر هم کرد. هر کودک فارسی زبانی با خواندن اولدوز و کلاغها خود را به کودک آذری نزدیکتر احساس می‌کرد و نه دورتر. عکس آن هم همینطور بود. اما این ادبیات در عرصۀ طبقاتی دقیقاً همان تأثیر به زعم خانم شهابی ناخوشایندی را داشت که از آن شکوه می کند. این ادبیات اتفاقاً نشان می‌داد که دوستی بین کودک خانوادۀ فقیر و ثروتمند ساده نیست. نشان می‌داد که رفتارها و هنجارها و ارزشهای حاکم بر جهان کودک خانوادۀ فقیر متفاوت از کودک خانوادۀ ثروتمند است. نه تنها این، بلکه نشان می‌داد که کودک خانوادۀ ثروتمند از کودک خانوادۀ فقیر متنفر نیز هست. صمد اما در ورود به این جهان آنچنان ظریف و با احساس نیز بود که عین این تنفر را به قهرمانان دنیای خویش منتقل نکند. برعکس، تا جائی که به کودک خانوادۀ فقیر برمیگردد، مهربانی و ظرفیت بالای بخشش و از خود گذشتگی و دوست داشتن است که این کودکان را خصلت نمائی می کند. اتفاقاً اهمیت کار صمد بهرنگی در همین بود که با نشان دادن این واقعیتها حتی در عرصۀ طبقاتی نیز از یک سو اعتماد به نفس کودکان محرومی را تقویت کرد که اکنون خودشان را در کتاب‌های صمد و در پرتوی متفاوت می‌دیدند و از سوی دیگر کودکان و نوجوانان بیشماری از طبقات متوسط جامعه را به کودکان طبقات محروم جامعه نزدیک کرد. نسل کاملی از کودکان و نوجوانان آن دوران با خواندن ادبیات صمد بهرنگی رشد کرد، به چپ گرایش یافت و مرزهای ترسیم شدۀ موقعیت طبقاتی خویش را پشت سر گذاشت. همین نسل بود که نیروی اصلی چپ آرمانگرای عدالتخواه دهۀ پنجاه ایران را شکل داد و در این روند تاریخی صمد از جمله کسانی بود که بیشترین تأثیر را از خود بر جا گذاشت. از قرار خانم شهابی از دایرۀ این تأثیر به دور ماند.

صمد مرزهای طبقاتی را تقدیس نمی کند، منتقد آن است. این جرم واقعی صمد است. این جرمی است که او را بر صندلی اتهام خانم شهابی نشانده است، نه نارسائیهای کار او. چه نارسائی های ادبی کار صمد و چه درک طبقاتی شفاف اما در عین حال هنوز سادۀ وی و مهم‌تر از آن، چه راه حل‌های مبتنی بر بینش چریکی اش می‌توانند مورد نقد و بررسی قرار بگیرند. و یک نقد منصفانه اتفاقاً باید بتواند با ارزیابی از همۀ این جوانب بر متن شرایط تاریخی ظهورش و محدودیتهای متناسب با آن، چشم اندازهای نوینی را در برابر ادبیات به طور کلی و ادبیات کودک به طور مشخص قرار دهد. این‌ها اما کار خانم شهابی نیست. او با نارسائیهای  میراث صمد کاری ندارد، اصلش را تخطئه می کند. او جرأت وارد شدن به این بحث را ندارد، پشت بحث نفرت ملی و مذهبی سنگر می‌گیرد تا این خاکریز را بزند. او بر خلاف صمد، این مرزها را انکار می کند. می‌گوید این‌ها را وارد جهان کودکان نکنید. و این را هم با شامورتی بازی می گوید. او ادبیات صمد بهرنگی را متهم به آن می‌کند که «جدایی و نفرت بین کودکان [را] به خاطر مذهب، ملیت، زبان و طبقه اجتماعی، «منطقی»» می داند. در حالی که ادبیات صمد دقیقاً خلاف آن است. صمد این جدائی ها را منطقی نمی داند. تمام کار وی اتفاقاً در نشان دادن غیر «منطقی» بودن این وضعیت است. اما در عین حال همین وضعیت، وضعیت واقعی جهان امروز و جهان دوران صمد است و مهر همین وضعیت بر جهان کودکان نیز رقم خورده است. چه آن زمان، چه امروز. خانم شهابی با گزارۀ تحریف آمیز «منطقی» دانستن جدائی ها و نفرت طبقاتی نزد صمد بهرنگی، در حال انکار اصل این جدائی ها و نفرت است. او خواستار ادبیاتی است که کاری به این کارها نداشته باشد. می‌گوید چرا ادبیات کودکان باید به تم فقر بپردازد و استدلال می‌آورد که «کودک فقیر که می داند فقیر است. کودک گرسنه که می داند چه میکشد». او اما نمی‌گوید که کودک فقیر بابت فقرش، بابت گرسنگی اش شرمنده هم می شود. نمی‌گوید که کودک فقیر هنگامی که در مدرسه و خیابان چه میکشد هنگامی که با کودکی مواجه می‌شود که از تمامی امکاناتی که او از آن محروم است، برخوردار است. نمی‌گوید که این کودک فقیر در همان غرب پیشرفته نیز وقتی از مدرسه به خانه بر میگردد زندگی را برای پدر و مادرش سیاه می‌کند تا همان لباس مارکداری را برایش بخرند که بچه‌های پول‌دار در مدرسه می پوشند. نمی‌گوید که بسیاری از همین کودکان از نداشتن چنین امکاناتی احساس شرم می‌کنند و حتی امکان پیشرفت در تحصیل نیز از آنان سلب می شود. نمی‌گوید که خیلی از همین کودکان برای تحقق همین آرزوهای فروکوفته سرانجام سر از گنگ های گتوی محل خود در می آورند. نمی‌گوید که اتفاقاً برای غلبه بر همین شرم باید به او گفت که به این دلیل فقیر است که دیگران ثروتمندند. خانم شهابی اما ادبیاتی دیگر را مد نظر دارد. اینکه این چگونه ادبیاتی خواهد بود کمی پایین‌تر بدان می پردازیم. پیش از آن اما لازم است به وجه دیگری از کار تخریبی خانم شهابی و تحریف بیشرمانۀ وی از تاریخ کمونیسم در ایران نیز بپردازیم.

کینه‌ای دیرینه در پوشش نقد ادبی

 

ما تا اینجا خود را به ادبیات داستانی صمد بهرنگی محدود کردیم و نشان دادیم که این ادبیات نه تنها ناسیونالیستی نیست، بلکه کاملاً در خلاف جهت آن عمل می کند. اما حقیقت این است که نه نوشتۀ خانم شهابی یک نقد ادبی است، نه این پاسخ و نه موضوع مجادله. خانم شهابی با لجن پاشیدن به ادبیات کودک دوران صمد بهرنگی، در حال لجن مالی جنبشی نیز هست که صمد به آن تعلق داشت. بیش از این، در‌واقع ادبیات صمد بهرنگی بیش از آنکه به خاطر محتوای خود آن ادبیات مورد حمله قرار بگیرد، به خاطر تعلق نویسنده‌اش به آن نسل از چپ است که اینچنین مورد هجوم و تخطئه واقع می شود. اگر نه کافی بود خانم شهابی فقط نگاهی سرسری به داستانهای صمد بیندازد تا ببیند که در آن‌ها از نفرت قومی و ملی و مذهبی هیچ خبری نیست.  تصویری که خانم شهابی از صمد به دست می دهد، تصویر مسلط بر دنیای مالیخولیائی کمونیسم کارگری از جنبشی است که صمد بدان تعلق دارد. در این دنیای مالیخولیائی هر آنچه خارج از کادر کمونیسم کارگری قرار دارد ناسیونالیست است، مذهبی است، قومی است. چه چپ باشد، چه راست. چپ ایران هم تا زمان پیدایش این عزیز دردانه یک‌سره عقب‌مانده و جهان سومی و ناسیونالیست و مذهبی است. با زایش این جریان در قالب مارکسیسم انقلابی است که عقربۀ تاریخ شروع به تیک تیک می کند. پیش از آن هر چه هست، بربریت است و جهالت. دوران پیشا تاریخ چپ است.

صمد و ادبیات او نیز بر همین بستر است که مورد تخطئه واقع می شود. می نویسد: «کتاب های صمد و نویسندگان مشابه، ادبیات علنی روشنفکر معترض و «چپ» زمان خودش است». چپ را هم در گیومه می‌گذارد تا نشان دهد که از نظر مبارک او این چپ اصلاً چپ هم نبوده. همۀ آن چیزهایی هم که این خانم محترم در انتقال نفرت ملی و قومی و مذهبی به درون کودکان به صمد بهرنگی نسبت داده است، در‌واقع نزد او خصائل همین «چپ»ند که او آن‌ها را به صمد متصل کرده است. این تصویر اما یک ریاکاری دون مایه است و نه چیزی بیش از آن. به ویژه تا جائی که به صمد بهرنگی و جنبشی بر میگردد که او بلاواسطه بدان تعلق داشت، این تصویر خیانت به تاریخ کمونیسم در ایران، پاشاندن خاک در چشم کارگران است. به این دلیل خیلی ساده که تصویری است تماماً وارونه و دروغین از تحول درون چپ انقلابی پایان دهۀ چهل در ایران. تیری است که ریشه‌های تاریخی و بنیانهای معنویت چپ کمونیست در ایران را نشانه گرفته است.

صمد بهرنگی نویسنده‌ای تنها نبود. او صرفاً به اعتبار زیستن در زمانش نبود که در زمرۀ روشنفکران انقلابی و معترض به بیعدالتیهای اجتماعی قرار می گرفت. او در عین حال به طور مشخص به جمع ویژه ای نیز تعلق داشت. جمعی که درگیر در جدالی سیاسی – طبقاتی بود و از پیشروترین جمعهای چپ انقلابی سالهای پایانی دهۀ چهل و سالهای آغازین دهۀ پنجاه را تشکیل می داد. جمعی که تنها در هیأت صمد بر چپ ایران تأثیر نگذاشت، بلکه با امثال بهروز دهقانی و علیرضا نابدل نام آوران فرهیخته و پاک باختۀ دیگری را نیز در دل خود جا داده بود و دامنۀ تأثیرگذاری اش تنها به ادبیات کودکان محدود نمی شد.

به اتهام سخیف خانم شهابی در زمینه اشاعه نفرت مذهبی در ادبیات صمد بهرنگی لازم نیست بپردازیم. همگان می‌دانند که نه صمد و نه تمام جنبشی که صمد متعلق به آن بود، نه تنها کمترین شائبه ای از مذهبی بودن را با خود حمل نمی کردند، بلکه در ایران دهۀ چهل و پنجاه، یکی از معضلات و موانع عمدۀ جریان مذهبی در ایران را شکل می دادند. کافی است به کمپینهای ضد مارکسیستی امثال ناصر مکارم شیرازی و مرتضی مطهری و شریعتی نگاهی انداخت تا این واقعیت عیان شود. می‌توان به روش برخورد صمد و دیگران به مذهب انتقاد داشت. اما اتهام اشاعۀ تنفر مذهبی به صمد تنها رذالت اتهام زننده را نشان می دهد. چنین اتهامی فقط تف سر بالا برای خود اتهام زننده است. به این اتهام مدعی العموم کودکان نمی پردازیم.

اما تا جائی که به مسألۀ ملی مربوط می شود، دیدگاههای حاکم بر این جمع نه تنها در دوران خودش به پیشروترین دیدگاههای سوسیالیستی تعلق داشت، بلکه همچنین تا سالهای بسیاری پس از آن نیز از دیدگاههای عقب‌مانده متمایز ماند. کسی که «آذربایجان و مسألۀ ملی» علیرضا نابدل را خوانده باشد می‌داند که این رسالۀ کوتاه نه در تقدیس ناسیونالیسم، بلکه سدی بر سر راه رشد و نفوذ آن به حساب می آمد. مسألۀ ملی در این دیدگاه نه بستر رشد مبارزۀ طبقاتی، بلکه مانع آن تلقی می شد. دقیقاً همین دیدگاه است که در مقدمه‌های مختلف صمد بهرنگی در کتاب‌هایش نیز منعکس می شود. وظیفۀ روشن‌فکر انقلابی در این دیدگاه نه تقدیس مسألۀ ملی، بلکه تقابل با ناسیونالیسم، نه تبعیت مبارزه طبقاتی از مسألۀ ملی، بلکه گسترش مبارزه بر سر عدالت اجتماعی در همۀ بخشهای ایران و تقویت وحدت طبقاتی زحمتکشان بود. «اتحاد خلقهای ایران» نزد این مبارزان نه شعاری برای دامن زدن به ملی گرائی و تفکیک ملیتها، بلکه برای فایق آمدن بر مرزهای ملی و برجسته کردن وحدت زحمتکشان همۀ ملل در مقابل ستمگران خودی و غیر خودی بود. فرمول نابدل برای پاسخگوئی به این مسأله تحت عنوان «مبارزه با شوینیسم مسلط و ولایتگرائی» و نقد وی به جنبشهای ملی پیشین در کردستان و آذربایجان و فراخوان او به مبارزه با مرتجعین در این مناطق و جستجوی وحدت با زحمتکشان سایر خلقهای ایران به خوبی نشان می‌دهد که دیدگاه حاکم بر جریان بهرنگی- نابدل- دهقانی هیچ و مطلقاً هیچگونه قرابتی با ناسیونالیسم ندارد. نابدل البته هنوز به نادرست از ناسیونالیسم ترقیخواه حرف می زد، اما این ترقیخواهی را آشکارا بر بستر مبارزۀ ضد امپریالیستی و در راستای مبارزه طبقاتی تبیین می کرد. اذعان به این ناسیونالیسم ترقیخواه اما تغییری در این واقعیت به وجود نمی‌آورد که لبۀ تیز پراتیک او و همفکرانش نه در راستای اشاعۀ ایده‌های ناسیونالیستی، بلکه در راستای تقابل با آن بود. مبارزه نابدل با پان ترکیسم یکی از مهم‌ترین دلایل این تحول بود که در آذربایجان نیم قرن گذشته جنبش ملی نتوانست هیچ‌گاه از قوام و استحکامی برخوردار شود که در کردستان از آن برخوردار گردید. پرداختن به زمینه های تاریخی و شرایط مادی زندگی اجتماعی در آذربایجان و تفاوتهای آن با کردستان موضوع نوشتۀ حاضر نیست. مسألۀ مهم اما این است که جریان بهرنگی-نابدل- دهقانی دقیقاً پراتیکی را شکل می‌دادند که در سنت دیرینه بلشویستی در آذربایجان ریشه داشت و با روند بالندۀ مبارزه طبقاتی در آذربایجان و ایران خوانائی داشت. دیدگاه این جریان حتی از دیدگاه سایر محافل تشکیل دهندۀ جنبش فدائی نیز پیشروتر بود. در تأثیر این دیدگاه بر روند مبارزۀ طبقاتی در آذربایجان و خنثی کردن تلاشهای ناسیونالیستی همین قدر کافی است که یادآوری شود که هنوز هم که هنوز است، نابدل و رساله اش مورد تعرض و انتقاد هم پان ترکیستها و هم کیف کشهای اکثریتی اند. یک ناسیونالیست آذری در این باره می نویسد: «با نگاهی به آثار بنیان گذاران جنبش فدائی همچون بیژن جزنی، علیرضا نابدل و دیگران، می توان  دید که اینها حرکت ملی آذربایجان را جنبشی مزاحم و در بهترین حالت حرکتی خرده بورژوائی می دانستند». صرفنظر از اشتباه نویسنده دربارۀ نقش جزنی دربارۀ مسألۀ ملی، بیش از چهل سال پس از مرگ نابدل، هنوز هم ناسیونالیسم آذری نتوانسته است «خیانت» امثال نابدل ها به غرور ملی خویش را هضم کند. از نظر ناسیونالیست آذری، نابدل و جنبش وی حرکت ملی آذربایجان را جنبشی مزاحم می دانستند، خانم شهابی  اما امروز ادعا می کند که این جنبش تخم ناسیونالیسم و قومگرائی را در جامعه می کاشت. وآقای بهزاد کریمی از سران اکثریت به طور مشخص درباره رسالۀ نابدل معتقد است که «این نوشته محبوس الگوی نظری لنینی و پارادایم ناظر بر کتاب معروف ” مارکسیسم و مسئله ملی” استالین است ولی در همانحال از موضع محققی دست بر آتش در واقعیت های مشخص و صاحب نظری موشکاف در روند های جاری است.این اثر، حاوی نکات بدیع وخلاقانه بسیار درچند و چون مسئله ملی در آذربایجان اما در قالب نگاه ایدیولوژیک محض و در خدمت آن ایدیولوژی است. و نیزبیانگرواقع بینی تاریخی در نگاه به تکوین مسئله ملی در آذربایجان که علیه “ولایت گرایی” می شورد وهمزمان اما، نشاندن حال و امروز آن در تنگنای غل و زنجیر نگاه طبقاتی. اهمیت نوشته نابدل فقط در آن جنبه مثبت نیست که در زمان خود با نوشتن این جزوه توجه به مسئله ملی را برمی انگیزد و پرچم مبارزه علیه ناسیونالیسم حاکم و انتقاد از ناسیونالیسم محکوم را بالا می برد، در آن بدآموزی های بزرگ و منفی نیز است که مطالبه ملی را نه در پیوند با امر دمکراسی که در خدمت مبارزه طبقاتی و درارتباط با سرنوشت آن تئوریزه می کند. در صبحگاه شروع جنبش فداییان خلق، هیچ کس به اندازه نابدل اهمیت توجه به مسئله ملی را درک نمی کرد و هیچکس هم به اندازه او حل آنرا در زرورق ایدیولوژی مارکسیستی آنهم با افراطی ترین خوانش نپیچاند.». آقای کریمی این غل و زنجیر نگاه طبقاتی را در عرصۀ سیاست مورد حمله قرار می دهد، خانم شهابی در عرصۀ ادبیات.

صمد البته در زمان نگارش رسالۀ نابدل در قید حیات نبود. اما دیدگاه این رساله دیدگاه تازه‌ای نبود. نابدل پیش از آن و در سال 1345 در نوشتۀ کوتاهی به نام «آقای پان و احوالاتش» رئوس این دیدگاه نقادانه را به میان کشیده بود (این نوشته ضمیمه است). دقیقاً همین نگاه جهانی به انسان است که صمد در مقدمه بر داستان «دومرول» (این داستان هم ضمیمه است) با خوانندگانش، یعنی با کودکان و نوجوانان آن زمان طرح می کند: «ما باید افکار و گفتگوها و رفتارمان را از زمان و مکان خودمان بگیریم. ما باید قهرمانان زمان خودمان را جستجو کنیم و خودمان را در یک زمان و یک مکان محدود نکنیم. قرن بیستم زمان ماست و سراسر دنیا مکان ما». کسی که صاحب این دیدگاه را به اشاعۀ تنفر ملی و مذهبی و قومی متهم می‌کند، خائن به حقیقت است. این حملۀ یک بورژوا در لباس چپ به تاریخ کمونیسم است.

بحث در این زمینه را با طرح یک سؤال به پایان می‌بریم تا به نظرات ایجابی خانم شهابی در باب ادبیات کودک نیز بپردازیم. سؤال این است: چه کسی در مقابل ناسیونالیسم کرنش کرد؟ صمد بهرنگی یا کسانی که درچهارچوب حزبی باصطلاح کمونیستی برای سازمانی در چهارچوب ملی حق ویژه قائل شدند؟ جنبش فدائی دهۀ پنجاه به ناسیونالیسم آذری و کرد بال و پر داد یا جریان سوپر رادیکال مارکسیسم انقلابی خانم شهابی با حق ویژه اش به کومه له در دهۀ شصت؟

و سرانجام بپردازیم به این سؤال که ادبیات کودک مطلوب خانم شهابی چیست؟ در این کنکاش علت واقعی حملۀ خانم شهابی به صمد بهرنگی بیشتر روشن خواهد شد.

کدام ادبیات کودک؟ کدام دنیای کودک

 

دیدیم که خانم شهابی مخالف آن است که ادبیات کودکان از مضمونی طبقاتی برخوردار باشد. او مضمون طبقاتی چنین ادبیاتی را به همان اندازه مضر به حال کودک تشخیص می‌دهد که مضامین ملی و مذهبی و قومی مضرند. همین واقعیت به اندازه کافی نشان دهندۀ بینش وی و نقش طبقات و مبارزه طبقاتی در دیدگاه وی هست. با این حال جا دارد که درک ایشان از ادبیات مورد نظر و مطلوب کودکان مورد مداقۀ بیشتری نیز قرار بگیرد. این درک فقط مختص خانم شهابی نیست. کسی که با ادبیات مکتب حکمت آشنا باشد حتماً متوجه این نیز شده است که مسألۀ کودکان بخش قابل توجهی از فعالیتهای پیروان این مکتب را تشکیل می دهد. تأکید بر حق کودک از برخورداری از یک زندگی شاد محور اصلی برخورد پیروان این مکتب به کودک و جهان اوست. خانم شهابی این را نخست با این عبارت فرموله می‌کند که « کودکان باید بدور از نفرت و جدایی های ملی و مذهبی و قومی رشد کنند». منظور او اما جدایی‌های طبقاتی نیز هست. در نقد خویش از ادبیات صمد بهرنگی از جمله عنوان می‌کند که: «…بنظر این ادبیات، جدایی و نفرت بین کودکان به خاطر مذهب، ملیت، زبان و طبقه اجتماعی، «منطقی» است! و منطق آن می دانیم از تعلقات قومی، طبقاتی، ملی و مذهبی والدین کودک سرچشمه میگیرد. این منطق و منفعت مال هر طبقه و قشر اجتماعی باشد، مال هر ایدئولوژی و عقیده سیاسی باشد، مال هر گرایش و جریان سیاسی باشد، مال کودک نیست». بنا بر این در دیدگاه خانم شهابی منطقی هست که طبقاتی است، اما مال کودکان نیست. دنیای کودکان نزد ایشان دنیائی است برای خود. دنیائی غیر طبقاتی. می‌گوید منطق طبقاتی نباید به این دنیا راه داشته باشد. بسیار خوب. سؤال اما این است که آیا منطق طبقاتی در جهان کودکان هم عمل می‌کند یا نه؟ و اگر عمل می کند، پاسخ خانم شهابی به آن چیست؟

تا جائی که به ادبیات چپ کودکان بر میگردد، البته خانم شهابی متوجه عمل‌کرد منطق طبقاتی در کودکان هست. اما از نظر ایشان این منطق را والدین به جهان کودکان حقنه می کنند. آن هم والدین چپ. بسیار خوب. تکلیف والدین راست چه می شود؟ آیا آن‌ها هم منطق طبقاتی خودشان را وارد دنیای کودکان می‌کنند یا نه؟ اگر آن‌ها هم چنین می کنند، تنها و تنها یک نتیجه می‌توان گرفت و آن هم این است که هم طبقات حاکم و هم طبقات تحت ستم دیدگاههایشان را به کودکانشان نیز منتقل می‌کنند و لاغیر. اما مگر در یک جامعه تماماً طبقاتی غیر از این هم می‌تواند باشد؟ خانم شهابی و مکتب ایشان مدعی اند که آری. در جهان کودکان می‌توان غیر از این عمل کرد. نه تنها این، بلکه باید هم غیر از این عمل کرد. ادبیات کودکان از نظر ایشان باید منعکس کنندۀ « نیازهای کودکان» باشد و با «خواست ها و بلند پروازی های کودکانه» تقابلی نداشته باشد. ایشان البته تفصیل دیدگاههایش را به آغاز کار مجله و تلویزیونی حواله داده است که گویا در شرف راه اندازی اند. اما همین اندازه هم به قدر کافی گویای نظر ایشان هست.

«نیازهای کودکان»، «خواست ها و بلند پروازی های کودکانه». از کدام نیازهای کدام کودکان حرف می زند؟ کدام بلند پروازیهای کودکانه را مد نظر دارد؟ حقیقتاً در جهانی که روزانه بیست هزار کودک در اثر سوء تغذیه می میرند، از کدام بلند پروازیهای کودکانه حرف می زند؟ نیازهای کودکان کدامند که همۀ کودکان را فارغ از مرزهای طبقاتی در یک گروهبندی قرار می دهند؟ آیا نیاز به کفش اسکی جدید و نیاز به دکوراسیون جدید اتاق خواب کودک و نیاز به آخرین نیتندو و ایکس باکس به همان اندازه نیاز کودک است و در ادبیات کودک جا دارد که نیاز به یک جفت کفش سالم و شلوار وصله نشده و یک لقمۀ سیر شام؟ خانم شهابی به نویسنده چپ می‌گوید از این نیازهای ابتدائی حرف نزن. این‌ها جهان کودک را طبقاتی می کنند. بسیار خوب. اما خود ایشان از کدام نیازهای کودکان می‌خواهد حرف بزند؟ نیاز به شادی؟ شادی اما برای یک کودک با اتاق پر از اسباب بازیهای لوکس یک بار مصرف تأمین می‌شود و برای کودک دیگری با یک دفتر و مداد تازه. کسی که حتی بوئی از جامعه شناسی وبری برده باشد می‌داند که نیاز، خواست و آرزو حتی در کودکان هم با موقعیت اجتماعی شان تعیین می‌شود تا چه رسد به یک مدعی کمونیسم. دنیای کودکان البته دنیای فانتزی و تخیلات هم هست. اما کیست که نداند که خود این فانتزی ها و تخیلات را هم موقعیت کودک و جایگاه طبقاتی اش است که شکل می دهد. همانطور که هیچ هیولای تخیلی ای را نمی‌توان تصور کرد که اجزای آن در جهان واقعیت وجود نداشته باشند، هیچ فانتزی کودکی را هم نمی‌توان تصور کرد که از شرایط عینی زندگی وی متأثر نباشد. یا شاید خانم شهابی فکر می‌کند که کودکی که شبها گرسنه سر به بالین می‌گذارد هم در دنیای تخیلاتش خود را به عنوان فضانورد و منیجر و جراح تصور می کند؟ حتی در همین غرب پیشرفته ای که اکنون مأمن خانم شهابی است، کودکان خانواده‌هایی که از محل خدمات اجتماعی زندگی می‌کنند، کودکان میلیونها خانواده مهاجرین فقیر نمی‌توانند با همان فانتزیها و تخیلات به خواب روند که کودک طبقات مرفه. حقیقتاً خانم شهابی از کدام ادبیات کودک حرف می زند؟ سیندرلا را برای کودکان تجویز می‌کند یا هری پاتر را؟ یا نکند که این‌ها هم از نظر ایشان ادبیات کودک نیستند و ادبیات بزرگسالان برای کودکانند؟ اگر نیستند، پس چرا خانم شهابی به صمد و ماهی سیاه و اولدوز گیر داده است و نه به هری پاتر؟ آیا ماجراهای هاکلبری فین از نظر ایشان ادبیات کودک هست یا نیست؟ شاید هم منظور ایشان داستانهای آسترید لیندگرن و هانس کریستین آندرسن است؟ اما مگر این‌ها هم ادبیات نوشته شده توسط بزرگسالان برای کودکان نیستند؟ مگر این‌ها هم ناقل دیدگاههای نویسندگانشان به کودکان نیستند؟

واقعیت این است که ادبیات و هنر کودکان هم مثل هر پدیدۀ دیگر اجتماعی مهر شرایط تاریخی و اجتماعی ویژه را بر خود حمل می کند. از افسانه‌های سنتی گرفته تا ادبیات و هنر مدرن کودک، همه و همه حاملین دیدگاههای معینی نسبت به زندگی اجتماعی دوران خویش به میان کودکان هستند. ارزشها و ضد ارزشهای این داستانها نیز ارزشها و ضد ارزشهای طبقات اجتماعی مشخصند و لاغیر. اولیورتویست ادبیات بورژوازی مصلح اجتماعی برای کودکان است، سیندرلا ادبیات اشرافیت است برای کودکان و کوراوغلو و کچل حمزه هم ادبیات دهقانی ضد ارباب و ضد اشرافی، کتاب جنگل ادبیات بورژوازی هدونیست شهرنشین، داستانهای هانس کریستین آدرسون و آسترید لیندگرن هم ادبیات دوران رمانتیک و دوران دولت رفاه اسکاندیناوی برای کودکان و هری پاتر و سلطان حلقه ها هم ادبیات فرار از واقعیت، ادبیات جمبل و جادو و خرافۀ بورژوازی پست مدرن.

خانم شهابی اما همۀ این‌ها را کنار گذاشته است و موعظه ادبیاتی غیر طبقاتی را سر داده است. این را می‌شد به پای نادانی ایشان نوشت. اما زمانی می‌شد این را به نادانی تأویل کرد که ایشان نه تنها ادبیات مبارزه جو و «حقیقت»جوی صمد بهرنگی را مورد تعرض قرار می داد، بلکه همراه با آن و همزمان با آن به ادبیات طبقاتی طبقات حاکم برای کودکان نیز تعرض می کرد. و جان کلام موضوع هم در همین جاست. خانم شهابی در آستانه تأسیس مجله و تلویزیونی برای کودکان، حمله به ادبیات چپ کودکان را لازم دیده است. او از چپ می‌خواهد که دیدگاه طبقاتی را وارد جهان کودکان نکند. آن هم در شرایطی که هر جلد تازه هری پاتر در تیراژ دهها میلیونی به فروش می‌رسد. معنای واقعی این کار روشن است. ایشان دارد مجله و تلویزیون در حال تأسیسشان را در مقابل ادبیات چپ واکسینه می کند. از این نگران است که مبادا در تلویزیونشان از اولدوز و کلاغها حرف بزنند و بچه‌های از مابهتران و والدین محترمشان را برمانند. ایشان با کوبیدن ادبیات چپ در حال باز کردن راه برای  ادبیات بورژوازی است. ادبیاتی را می‌خواهد که در آن کودک هنگام خوردن «شکلات عذاب وجدان» نگیرد. ادبیاتی برای کودکی که مادرش پول خرید شکلات را ندارد نمی خواهد. به لجن کشیدن اعتبار صمد بهرنگی برای محبوب شدن نزد این دسته از بینندگان «مدرن» و «سکولار» و صد البته مرفه مورد علاقۀ ایشان است. برائت نامه‌ای است برای کسب جواز ورود به دنیای خانمها و آقایان محترم بورژوا و خرده بورژواهای دنباله رو آنان. این مضمون واقعی هجونامۀ خانم شهابی بر علیه صمد بهرنگی است.

کمونیسم کارگری اسب تروآی بورژوازی بود که وارد چپ کمونیست در ایران شد و بخشهای وسیعی از آن را از درون پوساند. امروز این موجود به احتضار افتاده است. اگر زمانی عبارت پردازیهای آنتی پوپولیستی اش هنوز می‌توانست توهمی از رادیکالیسم طبقاتی را به نمایش بگذارد، امروز دیگر با آنتی پوپولیسمش فقط و فقط چهرۀ بورژوائی خود را عریان تر می کند. آن اسب تروآ امروز یابوئی بیش نیست. یابوئی که سرنوشت آن انتظار پشت درهای بستۀ چپ کمونیست خواهد بود و لاغیر.

بهمن شفیق

18 آبان 1391

7 نوامبر 2012

 http://omied.de

  info@omied.de

ضمیمه شمارۀ 1

علیرضا نابدل: آقای پان و احوالاتش

ضمیمه شمارۀ 2

صمد بهرنگی: دومرول دیوانه سر

ضمیمۀ شمارۀ 3

ثریا شهابی: ادبیات «برای کودکان» یا «به بهانه کودکان»

پاسخی کوتاه به یک سوال در مورد «اول کودکان»

به نقل از همبستگی ماهیانه ۱۰۳-  ۱۰۲

سال ۲۰۰۰-  ۱۹۹۹

از «اول کودکان» سئوال میشود که در مورد ادبیات کودکان، بخصوص ادبیات اپوزیسیون، چون صمد بهرنگی، چه فکر میکند! «اول کودکان» نهادی است که در این مورد نظری ابراز نکرده است. پاسخی که در زیر میخوانید جواب کوتاه ثریا شهابی، رئیس «اول کودکان» است، به این سئوال!

ثریا شهابی

من به بسیاری از کتب و داستانهایی که برای کودکان نوشته شده است نام ادبیات «اپوزیسیون – سیاسی» می دهم تا ادبیات برای کودکان. به اعتقاد من ادبیات «اپوزیسیونی» برای کودکان، منظور آن دسته از کتابهای کودکان که در چهارچوب ادبیات رسمی و دولتی نیست، مثل ادبیات نویسندگانی چون صمد بهرنگی، برای کودکان نوشته نشده است.

به اعتقاد من ادبیات صمد بهرنگی و علی اشرف درویشینان و نویسندگانی چون آنها، ادبیات کودکان نیست، حتی اگر کودکان آن را بخوانند. این کتاب ها را برای کودکان ننوشته اند. مخاطب آن غالبا کودکان نیست. ماهی سیاه کوچولو که معروف ترین این نوع ادبیات است و حایزه ای هم برده بود، هرقدر نثر قوی و داستان پردازی خوبی داشته باشد، اما اساسا برای کودکان نوشته نشده است. این کتابی است که در شرایط خفقان و سانسوری که نمی توان در آن علنا از مبارزه برای تغییر صحبت کرد ( یعنی زمان شاه) برای روشنفکران جوان متعرض نوشته شده است. نمونه هایی از این قبیل در شرایط خففان اسلامی  هم تولید شده است. ماهی سیاه کوچولو، با هر نیتی که صمد بهرنگی آن را نوشته باشد، به نوعی کتاب درسی چریک های زمان شاه بود تا کتابی که کودک من و شما با خواندن آن بتواند پلی از واقعیت بزند به دنیای تخیل کودکانه اش! مثل داستان «سیمرغ» قرار است درس اتحاد و مبارزه و از خود گذشتگی  در امر مبارزه و دستیابی به «حقیقت» را بدهد. به کودک و دنیای او ربطی ندارد.

کتاب های صمد و نویسندگان مشابه، ادبیات علنی روشنفکر معترض و «چپ» زمان خودش است. به توقعات و نیازهای دانشجویان معترض در امر مبارزه پاسخ می دهد تا نیازهای کودکان. بیخود به نام ادبیات کودکان معروف شده است. برخی از آنها رنگ و بوی غلیظ عقب ماندگی دارد و در تقابل با خواست ها و بلند پروازی های کودکانه است. این کتباها به دیکتاتوری پهلوی از نفطه نظر یک آدم بزرگسال اعتراض دارد. آن آدم بزرگسال هم اعتراض اش گاها مترقی نیست. او به ترکی ننوشتن و نخواندن کودکان در مدارس تبریز و رضائیه و خوی اعتراض دارد. و این اعتراض و این دنیا، اعتراض و دنیای هیچ کودک دبستانی نه در تهران و نه در تبریز نیست.

چرا ترکی حرف زدن و ترکی نوشتن باید امر کودکی باشد که در تبریز و مراغه و رضائیه متولد شده است؟ مگر کودک با یادگیری زبان دوم و سوم مشکل دارد؟ مگر برای کودک فرق میکند که معلم او فارس زبان باشد یا ترک زبان؟ آیا معلم ترک زبان، دنیای او و مشکلات او را بهتر درک  میکند؟ چه کسی این را گفته است؟ امروز در کشورهای پیشرفته کودکان را به مدارسی که در آنها همزمان پنج زبان می آموزند میفرستند و به این استعداد کودک که میتواند بسرعت زبانش را طبق شرایط محیطی که در آن بسر میبرد عوض کند، امکان شکوفایی می دهند. این استعداد را در خدمت ایجاد ارتباط با دنیای وسیع تر و متنوع تر برای کودک، پرورش می دهند. آنوقت نویسنده کتاب های کودکان اپوزیسیون، از اینکه کودک ترک زبان ناچار میشود در کلاس درس به زبان فارسی بگوید «نان» صدای اعتراضش بلند میشود! به اعتقاد من صمد بهرنگی از اینکه کودک متولد خانواده ترک زبان باید در  خانه با مادرش ترکی حرف بزند و در مدرسه فارسی، بنوعی فاجعه میسازد. چرا؟ کجای این منفعت کودک است؟ این منفعت کودک است یا منفعت «ملیت» مادری؟ چرا ناسیونالیسم و تراشیدن هویت های ملی و قومی ترک در مقابل فارس را باید به دنیای کودکان کشاند؟ چرا نباید به جای آن دنیای کودکان را همانطور که هست، باز و پذیرای دیگران، پذیرای همکلاسی و هم محله ای و همبازی، فارس و کرد و ارمنی و افغانی و عراقی و «خارجی» نگاه داشت و از آن حفاظت کرد؟ کودکان باید بدور از نفرت و جدایی های ملی و مذهبی و قومی رشد کنند و این ادبیات امری در خدمت برداشتن دیوارهای ملی نیست. در آن رشد و شکوفایی کودک تابع مشکلات ملیت تحت ستم است.

صمد بهرنگی جوان روشنفکر و انقلابی و نویسنده ای است که کودکان را و کودکان فقیر را دوست دارد. معلمی است که میخواهد برای کودکان کاری بکند. این با ارزش است. اما به اعتقاد من در کتابهایش غالبا از نگاه یک بزرگسال و اعتراض او به حکومت و سیستم حاکم برای کودکان داستان می نویسد. یک لحظه نقطه عزیمت او و فداکاری و از خودگذشتگی اش را کنار بگذارید، می بینید که در دنیای تفکر او کودک ترک و فارس و کودک خانواده فقیر و ثروتمند نمی توانند به سادگی دوست هم باشند. میتوانند از هم متنفر شوند! بنظر این ادبیات، جدایی و نفرت بین کودکان به خاطر مذهب، ملیت، زبان و طبقه اجتماعی، «منطقی» است! و منطق آن می دانیم از تعلقات قومی، طبقاتی، ملی و مذهبی والدین کودک سرچشمه میگیرد. این منطق و منفعت مال هر طبقه و قشر اجتماعی باشد، مال هر ایدئولوژی و عقیده سیاسی باشد، مال هر گرایش و جریان سیاسی باشد، مال کودک نیست.

واقعیت این است که «کودک» در این ادبیات محملی برای روشنکفر معترض است که حرف خودش و اعتراض خودش را علنا چاپ کند. ربطی به کودک ندارد. «تقدیس» فقر و «لعنت» به رفاه و تمدن هم وجه دیگری از این ادبیات است.

سرتاپای برخی از این کتب نشان دادن این واقعیت است که در جامعه فقر و ثروت وجود دارد. نویسنده میخواهد آن را هرچه لخت و عریانتر در مقابل چشمان کودکان بگذارد. اگر از خود نویسنده بپرسید چرا، می گوید که دولت های حاکم اجازه نمی دهند که کودکان این چهره جامعه را ببینند. و او میخواهد کودکان را با واقعیاتی که در ادبیات رسمی سانسور میشود آشنا کند! در واقع آن را یک کار «آگاهگرانه» میداند! این توضیح واقعیت ندارد. کودک فقیر که می داند فقیر است. کودک گرسنه که می داند چه میکشد. این کتابها برای روشنفکران و دانشجوبان معترض و متعلق به طبقه متوسط و مرفه نوشته شده است تا برای کودکان! قرار است با خواندن آنها و شریک شدن در احساس فقر و نداری خانواده های کودکان گرسنه، وجدان دانشجوی شریف طبقه متوسط، کمی «آسوده» شود و انگیزه ای برای مبارزه بیابد! این ادبیات به کودکان ربطی ندارد. کودک در آن محمل و وسیله ای است که قرار است توسط آن قشر معترض اعتراضش را بکند و اعتراضش را سازمان دهد.

اما ممکن است کسی بگوید که خوب این چه عیبی دارد؟ اگر بشود بنام کودکان ادبیات علنی و قانونی اپوزیسیون را منتشر کرد؟ شما چه اعتراضی دارید؟ آنوقت من میگویم اعتراض ما آنجا است که این کتب و ادبیات را بعنوان کتب کودکان به خورد کودکان هم میدهند. بعنوان یک بزرگسال اختلاف من با این نوع «انقلابیگیری» به جای خود، میتوانیم در مورد آن بحث کنیم. اما چرا پای کودکان را به میان میکشند؟ بنام کودک کتاب مینویسند، تا کودک بیچاره (مهم نیست از کدام  طبقه و قشر و خانواده) با خوردن هر آب نبات اضافی احساس گناه کند. تا عشق و علاقه اش به یادگیری زبان جدید، زبان فارسی یا انگلیسی یا ترکی یا کردی، سرکوب شود. تا نسبت به کودکان با زبانهای دیگر احساس کینه و نفرت کند. به اعتقاد من اغلب نویسندگان داستانهای کودکان، بیشتر نویسندگان سیاسی ادبیات کودک، به خاطر کودکان نیست که مینویسند.

ادبیات کودک و بعلاوه تربیت و تئوری های  مختلف تربیتی، مباحث مفصلی است که حتما در باره آنها در مجله و تلویزیون اول کودکان، بیشتر صحبت خواهیم کرد. تلویزیون و مجله اول کودکان بعلاوه جای پرداختن به این کارها هم هست. و این هردو بزودی آغاز بکار خواهند کرد.

سایت اول کودکان

http://www.childrenfirstinternational.org

…………………………………………………………….

به درخواست خانم شهابی پاسخ به مقاله بالا منتشر میشود

 

«موتورهای کوچک» در جهان «پست دیجیتال«

پاسخی به بهمن شفیق در مورد صمد بهرنگی

ثریا شهابی

Soraya_shahabi@yahoo.com

بهمن شفیق به بهانه یک مطلب قدیمی دوازده سال قبل من، بنام » ادبیات برای کودکان یا به بهانه کودکان» ، که در مورد ادبیات صمد بهرنگی، نوشته شده بود، «نقدی» نوشته است. و این ادعای من، که این ادبیات نه برای کودکان که برای قشر معینی از نوجوانان و جوانان، و به منظور معینی یعنی تشویق به مبارزه، آنهم نوع معینی از مبارزه، نوشته شده است، را «نقد» کرده است.

او در این مطلب، تحت عنون «در ستایش شکلات بدون عذاب وجدان و در نکوهش ادبیات طبقاتی– به بهانه ادبیات کودکان؟«، گنجینه ای از مسائل جهان مادی و دنیای ذهنی همان «چپی» را که من در آن مطلب کوتاه به آن اشاره کوتاهی کرده بودم، را در اختیار خوانندگان گذاشته است. از این نظر کالبدشکافی این رساله طولانی و متنوع، میتواند مفید و آموزنده باشد.

بهمن شفیق مطلب اش را با نقل قولی از «ولفگانگ فریتز هاوگ، فیلسوف مارکسیست آلمانی» و نقل قول های بی ربط از مارکس، شروع میکند. او میخواهد چهره یک منقد«تئوریک«، «آگاه» و منصف به خود بگیرد. چهره ای که بسرعت محو میشود و خواننده تصویر تمام قدی از «منتقد» کت و شلوار مشکی برتن و کلاه مخملی برسری را مشاهده میکند که با کفش پاشنه خوابیده، پیراهن یقه باز و دستمال یزدی دور گردنش، به خواننده نشان میدهد که با چه تیپ «منتقدی» طرف است.

فحاشی های رکیک مطلب و زبان بیمار آن، که بیش از هرکس برازنده خود آقای شفیق است، را کنار بگذاریم. و به اصل مطلب بپردازیم.

مقدمتا: در جامعه هفتاد میلیونی و صنعتی ایران، در عصر «پست دیجیتال«، و بخصوص پس از تولید کوهی از ادبیات مارکسیستی و تجربه آموزنده و زنده نسلی از مارکسیست های ایران در نقد جنبش، مشغله ها، فضا و فرهنگی که امثال بهمن شفیق سی – چهل سال پیش در چنبره آن اسیر بودند، تصور اینکه هنوز کسی پیدا میشود که چون بهمن شفیق به نام چپ و کمونیسم، از امثال آل احمد و علی شریعتی و همفکران «چپ» آنها دفاع کند، حیرت آور است. تصور اینکه پس از آن تجربه تاریخی تلخ و محصولات آن چپ دهقانی شیفته حجره های بازار تهران، هنوز کسی بنام «مارکسیست«، آمال و آرمانهای مبارزاتی اش را نه از بی حقوقی کارگر مدرن و صنعتی، که از اعتراض دهقانان و محیط روستا و آفتابه لگن و سجاده میگیرد، به آن خیلی هم مفتخر است، و از آن جالب تر اینکه نام آن را هم «تاریخ پرافتخار مبارزه طبقه کارگر» ایران میگذارد، باورنکردنی است.

تصور همگان این بود که آن «چپ» مذهبی و شرقی، از بند آن خرافه قدیمی آزاد شده باشد. ادعانامه بهمن شفیق معلوم میکند که اینطور نبوده است. ادعانامه جنبشی که انقلاب ۵۷ و ورود طبقه کارگر به صحنه سیاست آنرا از نظر اجتماعی به شکست کشاند، و تعرض فکری «مارکسیسم انقلابی» به بنیادهای فکری آن چپ، شکست سیاسی و تئوریکی آن را قطعی کرد. نفرت پراکنی نسبت به منصور حکمت و «مارکسیسم انقلابی» و کمونیسم کارگری، با توسل جستن به همان ادعانامه دفن شده قدیمی، نشان میدهد که روح آن «مرحوم» هنوز در دالانهای فکری امثال بهمن شفیق، در پرواز است.

به نقد، و موضع منقد بپردازیم. مطلب بهمن شفیق چند تز و مقدار زیادی تبلیغات و تحریکات دارد.

تز اول

بهمن شفیق ادعا میکند که صمد بهرنگی و طیف همفکران او در سنت چریکی دهه چهل و پنجاه ایران، آگاهگرانه ترین ادبیات چپ و کارگری زمان خود را تولید کرده اند و از بزرگترین نظریه پردازان انقلابی و «مارکسیست» اند!

از صمد بهرنگی و اثر مهم او تحت عنوان «کند و کاو در مسائل تربیتی ایران» بخوانید:

«نخست باید دانست که این «آموزش و پرورش نوین» و «ممنوعیت تربیت بدنی» ارمغان نفود طرز تربیت آموزش و پرورش آمریکایی است در ایران.

به تقلید ینگه دنیایی ها «آموزش و پرورش صمعی و بصری» راه میآندازیم و هیاهو برپا میکنیم و فایده ای هم نمی رسانیم. …. آمریکا خود با این همه مربی دلسوز و انساندوست و روشهای تربیتی مبتنی بر آزادی و همزیستی، چه گلی برسرملت خود زده است و به کجا رسیده است که ما میخواهیم برسیم. آیا این ملت همان مربیان و روانشناسان خوش بین نیست که هنوز چشم دیدن سیاهان را ندارد….

آیا این ملت همان مربی ها و روان شناسان خوش بین سطحی فکر نیست که «گلدواتر» ها میآورند با آن خوی درندگان جنگی و جنگ طلبانه و جاه طلب. آیا این ملت همان مربی ها و روانشناسان خوش بین و «نزدیک بین» نیست که نمی فهمد همه مردم دنیا حق زندگی دارند؟ … حضرات – مترجمان و نویسندگان تربیتی! می بینید ما چشم بسته و چهار اسبه به کجا می تازیم؟ که یک مشت جوان گیج و گول و «جهان در گذرستی» بار آوریم که دستی در بند «پاچه» داشته باشد و پایی در گرو «چاچا«. رونوشت را مطابق اصل میکنیم که هرگز به صرافت چیزی نیفتد جز «پاچه» و «چاچا«.

«قدغن کردن تنبه بدنی در تمام مدرسه ها یکسان و به کلی، اشتباه است. نمی شود همه را با یک چوب زد. امکان و اقتصای محلی و وضع و محیط رفتار خانوادگی هم باید در نظر گرفته شود.

شاگرد باید کاملا بداند که چرا کتک میخورد و اگر گناهکار است خود به گناهش واقف باشد. پدران و مادران هم متوجه موضوع باشند. به این طرز و شرط ها تنبیه بدنی زیان ندارد و مفید هم هست. البته باید کم کم از شدت آن کاست تا به صفر برسد. اگر شاگرد به ترتیبی که گفتم، تربیت یابد و سال به سال بالا بیآید، میتوان در دوره دبیرستان – و حتی پیش از آن – تنبیه بدنی را در باره او قدغن کرد.»

صمد بهرنگی فرمایشات بالا را در مقابل بخشنامه های دولت در مورد ممنوعیت تنبیه بدنی، ضرورت استفاده از وسائل صمعی و بصری، و بکار گیری روشهای مخصوص برای تدریس کودکان با توانایی های ذهنی محدود، فرموده اند. اعتراض او: به استفاده از کتاب تربیتی خاصی است که یک متخصص تربیت کودکان که خون «آمریکایی» در رگ هایی او جاری است، نوشته است.

او به این بهانه، حکم «گناه جمعی» همه «آمریکائیان» را صادر میفرماید. البته مهمترین جرم این مجرمان عبارت است از: حمایت از کودکان در مقابل تنبیه بدنی و حمایت از کودکان با توانایی های ذهنی محدود! به این جرم، آقای بهرنگی به سادگی همه مردم آمریکا را نژاد پرست، «نجس» و «پست» مینامد.

این در حالی است که درست همزمان با انتشار این کتاب در آمریکا و غرب، نه تنها در زمینه حقوق کودک دستآوردهای «لعنت شده» مورد اعتراض بهرنگی کسب شده بود، بلکه پرطپش ترین جنبشهای مترقی علیه جنگ ویتنام در جریان است. اگر روشنفکر گذشته پرست ما مشغول جنگ با تکنولوژی غربی و استفاده از آن برای آموزش کودکان است، در آمریکا میلیونها نفر در اعتراض به جنگ ویتنام اعتراض میکنند. مقطعی است که انقلاب جنسی و مسئله جلوگیری از بارداری و خواست برابری دستمز زن و مرد، در حال پا گرفتن است. هنر و موسیقی از سالن های اشرافیت اوپراها و موسیقی کلاسیک، به خیابانها و میان عوام سرازیر شده است. مقطعی است که شادی و رقص از انحصار اقشار مرفه در آمد، عمومی شده است و «عوام» هم به آن دسترسی پیدا کرده اند. مثل امروز و «همگانی» شدن دسترسی به اینترنت و ماهواره! مقطع رشد موسیقی پاپ و مردمی در غرب است. پدیده ای که بهرنگی با القاب «چاروادارانه» پاچه و چاچا با آن میجنگد!

نفرت ملی – مذهبی، بهرنگی و طیف روشنفکرانی چون او و آل احمد، از هرچه که رنگ و بوی غربی دارد، و از جمله از دستآوردهای متمدنانه آن، دستآوردهایی که بیش از هرکس و هرچیز دستآورد جنبش های، چپ و سوسیالیستی در غرب است، ذهن آن طیف از «روشنفکران و «مربیانی» که بهمن شفیق در مکتب آنها «چپ» شده است را منهدم کرده است. و از آنها ناسیونالیستهای تمام عیار، طرفدار «نسبیت فرهنگی» در امر حق کودکان، عناصر مردسالار و مذهبی ساخته است. این همان چپی است که در بنیاد اعتراضش به نظام حاکم، با خمینی فاصله چندانی ندارد.

بهرنگی «مدافع کودک«، نه تنها طرفدار تنبیه بدنی کودکان است بلکه معتقد است که این روش بخصوص برای برخی از کودکان، و آنهایی که به کتک خوردن عادت کرده اند و با آن تا سن مدرسه تربیت شده اند، یعنی از جمله برای کودکان فقیر روستاهای آذربایجان، نه تنها مجاز است که تنها راه است! او معتقد است که آموختن روش تدریس به کودکان «کند ذهن» روستایی، لازم نیست. «از سرشان زیاد» است. چرا که آنها «فعلا درد گرسنگی» دارند! آموزش ویژه «کودکان کند ذهن» و تدریس انگلیسی در مدارس را تحقیر میکند، و آن را اشرافی میداند. هرچند که خود، داوطلبانه ادبیات انگلیسی خوانده و در رشته زبان انگلیسی، لیسانس هم گرفته است. ریاکاری و استاندارد دوگانه، خصلت برجسته این تیپ از روشنفکران«چپی» و «خلقی» است.

فقر کودکان روستاهای عقب مانده را توجیهی برای عدم دسترسی آنها به فرهنگ شهری، تکنولوژی و دستآوردهای زمان خود میکند. مثل آن است که امروز با همین استدلال کسی در روستاها و محیط های فقر زده، درها را برروی دسترسی به اینترنت و تلویزیون و ورزش و ماهواره، ببندد. از جنس استدلال «چپهای» امروزی طرفدار «نسبیت فرهنگی» در غرب است. که طبق آن حمایت از زن گرفتار در محیط های فقر زده، اسلام زده و عقب مانده، دفاع از آنها در مقابل خشونت سیستم و خانواده، و تلاش برای پس زدن اخلاقیات عقب مانده را، برای این زنان «زیاده روی» میداند! حقوق کودک برای بهرنگی «جهانشمول» نیست، «نسبی» است!

از همین کتاب بیشتر بخوانید. نگاه بهرنگی به «مقام» زن، را مشاهده کنیم. او در اعتراض به طبقه متوسط شهری، معلمان، که چرا «ساکت» اند، مینویسد که:

«یک روز هفته – حتی گاهی یک روز معین – دست زن و بچه را می گیرند و می روند به سینما – … از رقص ، آواز، خوشمزگی، خنداندن، «لیلی و مجنون بازی» های شکل امروزی یافته، و …. خوششان می آید. این استدلال آن ها است. به سینما میروند که سرگرم بشوند و خوششان بیاید.

«خانم معلم ها گاهی مطبوعات ویژه می خوانند: رنگین نامه های زنانه که همان «زنانه تر» اولی است. این بیشتر به تظاهر و عقده گشایی است. برای این است که خود را وابسته به طبقه ی زنان کیابیا بکنند که بعضی شان انجمن راه می اندازند و بعضی شان از رادیو درس اخلاق می دهند و دست رد به سینه هیچ مردی نمی زنند» .. «موسیقی صددرصد برای سرگرم شدن است. برای عشق کردن و یاد خاطره های عشقی افتادن. ارکستر مرکستر سرشان نمی شود. .. ناگفته نگذاریم که چشم و گوش بازهایشان و بالانشین هاشان نوعی موسیقی رقص و چاچا ماچا هم سرشان می شود. »

«گاه گاهی عرق خوری میکنند، زنانشان بی چادر و چاقچور به کوچه و خیابان می آید و کار معلمی هم ممکن است بکند و نماز هم نمی خوانند. به نظرشان این ها عیبی ندارد اگر چه خلاف مذهب است. از طرف دیگر منتظر ظهورند، شربت و شله زرد نذری و … مذهبی درست و حسابی نمی شوند که بتوانند از مظاهر «زندگی نو» بهرمند شوند و عقب مانده نامیده نشوند.»

«سرگرمی هاشان برای وقت کشی و تفنن است. وقت بیکاری به بطالت و تفنن می گذرد. نیروها صرف ارضا شکم و متعلقاتش می شود. و نتیجه همه این ها: آدم هایی سطحی و محافظه کار بار می آیند. کله شان مثل اعلای کاهدان می شود. به هرچیز مبتذل دل می بندند (فیلم موسیقی، کتاب، آدم، روزنامه و مجله و …)..»

پارانتز و مثالها، از اصل مطلب است.

ظهور مشی چریکی در دل سنت جبهه ملی، از جمله از این یاس روشنفکران تحصیل کرده، سرچشمه میگیرد. در مرام این «چپ» قرار بود انقلاب کارگری و کمونیسم به نیروی دهقانان محبوس در روستاهای عقب مانده که توسط امثال آل احمد و بهرنگی از تمدن شهری و تکنولوژی و دستآوردهای جهان متمدن به اندازه کافی فراری داده شده اند، و توسط خرده بورژوا شهری که به اندازه کافی روستایی، شرقی و مذهبی شده است، صورت بگیرد. در حالیکه برخلاف علائق شخصی این طیف، طبقه متوسط شهری که به وصف این روشنفکران متفرعن و از خود راضی، به » شکم سیر» ملقب شده اند، به خاطر دسترسی به سینما و زندگی و خوشی، متجدد، «غیرسیاسی» و «غیرانقلابی» شده اند.

بنابراین! «پیش بسوی» بستن در و پنجره هوای آزاد و قطع دسترسی مردم به شادی و خوشی و مجله و سینما و … تا «روشنفکر» طبقه متوسط مجبور شود یک دست تفنگ بردارد و دست دیگر رسالات «تشیع سرخ علوی«، تنها تئوری دم دستی که کمترین شائبه ای از مصالحه با زندگی و شادی و نشاط، در خود ندارد!

پس باید مارکس را که درسهایش برای انقلاب کارگری توسط طبقه کارگر و در جهان متمدن و صنعتی است، و از جمله برای زندگی و شادی است، بدور انداخت! و به نام مارکس و مارکسیسم، دست در کیسه انواع تئوریسن های جنگهای چریکی ضد استعماری در آمریکای لاتین و جنگ دهقانی در چین، مهمترین آنها یعنی «رژی دبره» و «مائو» برد! کسانی که کتابهایشان از جمله نسل جوان چریکهای چهل سال پیش، کسانی چون بهمن شفیق و بیژن جزنی و .. را «مارکسیست«، کرد. برای این چپ، تئوریهایی چون «مبارزه مسلحانه هم استراتژی و هم تاکتیک«، «محاصره شهرها از طریق روستاها«، و «جنگ چریکی روشنفکران، موتور کوچکی است که موتور بزرگ توده ها را سرانجام به حرکت در خواهد آورد«، به اضافه کوهی از ادبیات روستایی، «تسبیح به دست«، گذشته پرست، مذهبی و مردسالارانه، تمام سرمایه تئوریکی و چراغ راهنما بود. برای این چپ «مانیفست کمونیست» و کاپیتال، که کتاب هایی برای محافل کارگری و مارکسیستی بود، جایی نداشت. بر این بستر دو نوع چریک، یکی فدایی غیر مسلمان و دیگری مجاهد مسلمان، خود را بعنوان «پیشآهنگان» و موتورهای کوچکی که قرار بود توده خاموش و«به خلسه» رفته، موتور بزرگ، را با مبارزه مسلحانه خود بیدار کنند، متولد شد. و رنگ خود را به فضای اعتراض، اساسا دانشگاهها، زد. و فضای عقب مانده، ناسیونالیستی، اسلامی، و ضد زن را به محیط های روشنفکری در دانشگاهها، کشاند.

«مارکسیسم انقلابی» که اصلی ترین تئوریسین آن منصور حکمت بود، بازتاب اعتراض طبقه کارگر صنعتی و مدرن جامعه ایران، به سرمایه داری بعنوان یک نظام اقتصادی و بورژوازی بعنوان طبقه حاکم بود. مارکسیسمی که اعتراض به نظام سرمایه، استثمار، بهرکشی و کار مزدی، نقطه رجوع آن بود. مارکسیسم انقلابی در جدال با بنیادهای فکری این «چپ«، شرقی، مذهبی و مردسالار، عروج کرد. نقد مارکسیسم انقلابی نسبت به دفاع این «چپ» از بورژازی ملی و مترقی، و کوباندن این میخ که ایران یک جامعه سرمایه داری است، که در آن جدال اصلی طبقاتی میان دو طبقه اصلی آن، یعنی طبقه کارگر و بورژوازی جریان دارد، حاصل جدال تئوریک فشرده ای بود که موجب احیا مارکسیسم در جنبش چپ و کمونیستی ایران شد.

جدال مارکسیسم انقلابی با حمایت چپ سنتی از ارتجاع اسلامی، که عنوان نیروی صف خلق و «ضدامپریالیست» گرفته بود، افشا نامربوطی آن چپ به زندگی و مبارزه طبقه کارگر، توانست مارکسیسم را در ایران از زیر دست و بال انواع تئوریهای نامربوط چریکی و تئوری انقلابات ضداستعماری و جنبش های غیرکارگری، بیرون آورد و احیا کند. امری که امروز برای بخش اعظم چپ حداقل در حد ادعا الفبا بنظر میآید، حاصل جدال تئوریک وسیعی بود. کوباندن این میخ بر ذهن منجمد آن چپ، که ایران یک جامعه سرمایه داری، و نه فئودالی یا نیمه فئودالی است! و قرار نیست دهقانان یا کسبه یا بازار یا اتحاد «دانشگاه و فیضیه» یا محیط های اعتراضی دیگر، نیروی به پیروزی رساندن انقلاب ضدسرمایه داری ایران باشند، جدال تحمیل شده ای بود که «مارکسیسم انقلابی» در دل آن، دستآوردهای مهمی را در عقب راندن آن«چپ«، تثبیت کرد. «چپ» ی که بهمن شفیق هنوز جنازه آن را بردوش میکشد، و حاضر نیست آن را به خاک بسپارد.

این همان مارکسیسم انقلابی است که آقای شفیق ادعا میکند که باید طبقه کارگر ایران، در مقابل تراوشات امثال صمد و آل احمد، که اعتراضشان به نظام حاکم، از جنس اعتراض خمینی و جنبش اسلامی بود، از آن فاصله بگیرند! بهمن شفیق در محفل مبارزاتی خود، میتواند خود را به روغن کاری موتور کوچک دست سازش، مشغول نگاه دارد. طبقه کارگر و مارکسیست ها در ایران، را نمی توان به صمد و آل احمد، مشغول نگاه داشت، آنهم بعد از اینکه طالبان تلویزیون ها و همه جلوه های «شادی» را دار زد! دنیای «پست دیخیتال» پرسوناژهای امروزی تری میخواهد.

تز دوم

بهمن شفیق یک مربی و متفکر «انقلابی» و «طبقاتی«!

مژده به علاقمندان سنت بهرنگی و آل احمد، که بهمن شفیق جلد دوم کتاب «مسائل تربیتی کودکان«، البته این بار نسخه جهانی آن را منتشر کرده است. پس از به آتش کشیده شدن سینما رکس آبادان و اعدام تلویزیونها توسط طالبان، و تاریخی از جنگ جمهوری اسلامی با ماهواره ها و آنتن های تلویزیونی منازل مردم، بسیار دور از ذهن به نظر میآید که این کتاب و تئوریهای انقلابیگری ملی – مذهبی و جهان سومی، در ایران از اقبال چندانی برخوردار شود. بخصوص اینکه اخیرا و پس از آن تجربه، مدل جدید تر و «امروزی» تری از آن نوع «انقلابیگری» به بازار عرضه شده است. مدل «آپ دیت» شده بهرنگی و آل احمد برای دنیای «پست دیجیتال» امروز، مهندسی صف خلق و ضدخلق دیگری است. صفی که در آن خمینی و شرکا و جنبش ملی اسلامی راست و چپ از آن اخراج شده اند، و جای خود را به نیروهای ناتو و امثال آقای سارکوزی و خانم مرکل داده است. دیروز فدایی و مجاهد و خمینی و فدائیان اسلام و جبهه ملی و دهقان و فئودال و کارگر، همه توسط آن «چپ» در صف خلق گنجانده شده بودند، تا «همه با هم» علیه شیطان بزرگ آمریکا و «سگ زنجیریش«، شاه، متحد شوند و نسخه «ملی» تری از سرمایه و بورژوازی را به قدرت برسانند. انتشار کتاب «اسطوره بورژوازی ملی – مترقی» توسط مارکسیسم انقلابی، و تجربه در حاکمیت بودن یک بورژازی خیلی ملی و «ضد امپریالیست«، پروند آن «چپ» را بست.

امروز نسخه «آپ دیت شده» آن چپ مدفون شده، «عاقل» شده است و به جبهه متحد دیگری پیوسته است. این چپ، که امروز هم به اندازه دیروز «سرنگونی طلب» است، خود را چریک و «موتورکوچک» و محرک به حرکت در آوردن «توده ها» میداند! «چپ» و «انقلابیونی» که جای صف «خلقهای قهرمان» دیروزشان را، با صف امروز طرفداران «انقلاب مردم» عوض کرده اند! تا بخش «خوب» سرمایه، بتواند با در آمیختگی با مکانیزمهای بورژوازی جهانی غرب، «رشد» کند! نام این معجون تلخ را هم دوای درد طبقه کارگر، «آزادی زن«، «سوسیالیسم» و «مارکسیسم» گذاشته است. این «چپ» که هم «امروزی تر» است و مردم تجربه آن فاجعه نسل قبلی تر آن را که طی آن «اشتباها» هارترین نیروهای فاشیستی و بورژوایی را در صف «خلق» جا دادند، و با آن متحد شدند را در مقابل چشم ندارند، از اقبال بیشتری برخوردار است تا نسخه امروزی آل بهمن!

در این مورد، من در مطلبی تحت عنوان «سرمایه داری ایران، دو نقطه عطف مهم تاریخی» به تفصیل پرداخته ام، که علاقمندان میتوانند آن را از آدرس زیر دریافت کنند:

http://www.hekmatist.com/2011/kf163-soraya.html

تزسوم

پدیده ها را باید در زمان و مکان خود، بررسی کرد. نقد من به نوع معینی از ادبیات چپ سنتی، خارج از زمان و مکان است.

این ادعا، شعبده بازی بیش نیست. آل احمد و صمد بهرنگی و همه نام آورانی که استاد بهمن شفیق بوده اند، در شرایطی به تئوریهایی «رژی دبره» و «صدر مائو» و فرهنگ گذشته پرست ضد تمدن و ضد شهرنشینی، دشمنی با موسیقی پاپ و مبارزه با آموزش زبان انگلیسی در مدارس روی آوردند، که شخصیت هایی چون ایراج میرزا و طیفی از روشنفکران سکولار و تجدد خواه انقلاب مشروطه ایران را پشت سر داشتند. علاقمندی به آموزش یک زبان دوم اروپایی، زبان فرانسه، در فضای روشنفکری ایران تاریخی پشت سر داشت. با حتی مقیاس «درون کشوری«، فخر فروشی این فرهنگ و ادبیات روستایی و حجره بازاری، به صادق هدایت و فروغ فرخزاد و عبید زاکانی و پرویز صیاد و فریدون فرخ زاد و ویگن و ایرج پزشکزاد، دهان کجی بیش نیست.

امروز در تاریخ معاصر فضای روشنفکری ایران، سیاه بر سفید نوشته شده است که: علی شریعتی و جلال آل احمد، «میخ هایی بر تابوت نوزاد نیمه جان تجدد ایران» شدند. کسانی که روشنفکران مشروطه را به باد انتقاد گرفتند و از این متاسف بودند که قانون مشروطه از انقلاب کبیر فرانسه، و نه از اسلام، الهام گرفته است! شریعتی و آل احمد، مروجین «بازگشت به خویش«، به موجی در فضای روشنفکری ایران دامن زدند، که نه تنها فضای مدرن و کمونیستی را عقب زد، که زمینه های فکری عروج یکی از عقب مانده ترین و پوسیده ترین سنت اعتراضی جامعه، یعنی ارتجاع ملی – مذهبی که خمینی در راس آن قرار گرفت، را فراهم کرد. صمد بهرنگی یکی از روشنفکران همین طیف، اما «ورسیون» چپ و مسلح آن است.

سالها سخنرانی و ادبیات بی ذغدغه سانسور در مورد مذهب شیعه، بعنوان سنگری برای مبارزه با «غرب زدگی«، توانست اپوزیسیون چپ روشنفکری و غیراسلامی را در سالهای دهه چهل و پنجاه یا کنار بزند یا در خود حل کند. تا جایی که توانست تاثیرات نوع معینی از کمونیسم در ایران، که در دوران مشروطه از بلشویسم و انقلاب اکتبر تاثیر گرفته بود و از آموزش های مارکس و لنین آموخته بود، را کنار بزند. این موج فکری ارتجاعی «بازگشت به خود«، چیزی که بهمن شفیق به آن «آرمانگرایی انقلابی میگوید«، توانست در فضای روشنفکری ایران تاثیرات نسلی از کمونیست ها در ایران را، که اولین احزاب سوسیال دمکرات و حزب کمونیست ایران را تاسیس کرده بودند، از بین ببرد. در فضای روشنفکری و چپ ایران، تاثیرات حیدر عمواغلی و سلطانزاده، کمونیست های دهه بیست، تاثیر بلشویکها و انترناسیونال، جای خود را به ترهات «مولا علی» و اراجیف «تشیع سرخ علوی» داد!

این جا و در چنین فضایی است، که روشنفکران چپی چون خسرو گل سرخی، در دفاع از خود ناچار میشود دست در کیسه شریعتی و آل احمد کند، و بگوید که مارکسیسم اش را از «مولا علی» گرفته است. این فضای عقب مانده و مذهبی، بستر اصلی و رسمی چپ در مقطع انقلاب ۵۷، و یکی از عناصر به قدرت رسیدن جریان خمینی، و ملی – مذهبیون، در ایران است.

در انقلاب ۵۷ و با به میدان آمدن کارگر صنعتی، مارکسیسم و کمونیسم طبقه کارگر، در قالب «مارکسیسم انقلابی«، پا به میدان میگذارد. «مارکسیسم انقلابی» با رفتن به جنگ فکری وسیعی علیه این چپ، مارکسیسم و کمونیسم در ایران را از زیر دست و بال این موج واپسگرا، بیرون میکشد و احیا میکند. عداوت بهمن شفیق با منصور حکمت، از جمله به خاطر این نقش تاریخی حکمت است.

اما با مقیاس جهانی، تراوشات عقب مانده آل احمد و صمد، در شرایطی خود را به محیط های روشنفکری ایران تحمیل کرد که در آن مارکس و انگلس و هگل و روسو و امیل زولا و رمن رلان و .. روشنفکران دنیای مدرن و صنعتی، در ایران پرطرفدار بودند. در زمینه داستان کودکان نویسی، «تام سایر» و «ماجراهای هایکلبریفینگ» ، «جوجه اردک زشت» ، و «شازده کوچولو» در دسترس بود. مارک تواین و هانس کریسن اندرسون و آنتوان دو سن اگزوپری، شخصیت های جهانی داستانویسی کودکان بودند. این کتابها و این ادبیات را در کنار کتاب «بیست و چهار ساعت در خواب و بیداری» صمد بگذارید که در آن کودک فقیر در خشم از دست دادن اسباب بازی که قدرت خریدش را نداشت، آروز میکند که مسلسل پشت شیشه مال او بود تا کودک ثروتمندی که آن اسباب بازی را خریده است…. کند! بیماری آن ادبیات که نه برای کودکان که برای خود صمد و بهمن، نوشته شده است، دلخراش است. کتاب «ماهی سیاه کوچولو«، «یک هلو و هزار هلو«، «کچل کفتر باز» و … کتب کتابخانه کودکانی که معذرتا، فقیر یا غنی، گاهی هم شادی میکنند و به شادی نیاز دارند، نبود. این کتب آموزشی نسلی از چپ های دانشگاهی ایران بود. تا با خواندن آن «حس» مبارزاتی شان، تقویت شود و تفنگ بدست و با عملیات چریکی موتور بزرگ «مردم بی خیال و مصرفی» را به حرکت درآورند. نام این ادبیات را هم شیادانه «ادبیات کارگری و مارکسیستی» گذاشته اند.

توصیه میکنم که علاقمندن «کند و کاو در مسائل تربیتی ایران» اثر صمد بهرنگی، که تحت عنوان «تاریخ و ادبیات مارکسیسی، مسئول نشر کارگری سوسیالیستی، یاشار آزادی، تاریخ بازنویسی ۱۳۸۶» در سایت ، www.nashr.de/3/smad/kndkw/pdf.htmتجدید چاپ شده است، را بخوانند.

تز چهارم

ادبیات طبقاتی است. کتب کودکان طبقاتی است!

هیچ چیز به اندازه این حکم درست مارکسیستی، که در یک جامعه طبقاتی فرهنگ طبقه حاکم رنگ خود را به همه پدیده ها میزند، و اینکه روبنا، فرهنگ و سیاست و هنر و اخلاق و ایدئولوژی و زندگی شخصی و اجتماعی همه و همه بازتاب مناسبات طبقاتی است، از طرف این چپ مسخ نشده و چون مذهبیون به آئین های خشک و مقدس حرام و حلال کردنهای ایدئولوژیک تبدیل نشده است.

تبدیل کردن این حکم درست، به خط کش اندازه گیری «طبقاتی» خورد و خوراک و مزه و سلیقه موسیقی و شادی و غم ورزش و نت موسیقی، کمدی بیش نیست. از مارکس و انگلس و لنین، «مانیفست حزب کمونیست«، «مبارزه طبقاتی در انگلستان«،«کاپیتال«، «گروندریسه«، «ایدئولوژی آلمانی«، «در باره مسئله یهود«، «هجدهم برومر«، «نقد برنامه گوتا«، «منشاء خانواده، مالکیت خصوصی و دولت«، «چه باید کرد» و «دو تاکتیک سوسیال دمکراسی روسیه» و دهها و دهها کتاب تئوریک و سیاسی نظریه پردازان کمونیسم، همه و همه را باید بدور انداخت و طبقه کارگر را فراخواند که حول ترواشات ذهن بیمار این چپ، به «جنگ طبقات» برود! و تلویزیون ها و ماهواره ها و پارک های بازی و شکلات و جشن های سال نو و … را «دار» بزند! به جای شنیدن موزیک پاپ و بیتلز و رولینگ ستون و .. به چهچه و نوحه خوانی موسیقی سنتی گوش دهند. تا از نظر سلیقه «طبقاتی» لذت بردن، «خارج» نزده باشند! رقت آور است!

باید کتاب «بچه اردک زشت«، «شازده کوچولو«، و «سمفونی ۹» بتهون، و کتاب «آشپزی رزا منتظری«، و بازی های «اتل و متل» و «حمومک مورچه داره» و «هولاهوپ» و .. را در اختیار آیات عظامی چون بهمن شفیق قرار داد تا برای عموم «تعلق طبقاتی» آنها را، که معلوم نیست از تعلق نویسنده و مخترع ناشی میشود یا از «نوای ساز» یا «فانت مطلب» یا «شیوه حرکت» و «طعم غذا» معلوم کنند و نقد طبقاتی آنها را منتشر کنند! و اعلام کنند که استفاده از این جلوه های زندگی کدام «حرام» و کدام «حلال» است!

تبدیل جنگ طبقاتی به جنگ با آحاد یک طبقه، و چون بهمن شفیق حتی کشاندن پای مبارزه طبقاتی به «مسئله سلامت فعال کارگری و نیاز او به عمل پیوند کلیه«، و صدور این فرمان که عمل کلیه فعال کارگری «بورژوایی» است، و با سر برافراشته اعلام کرد که این تئوری نجات بخش طبقه کارگر است، به سخره گرفتن هم مارکس است و هم عمل جراحی و دکتر و دوا و مسئله سلامت! بهمن شفیق در این مطلب نشان داده است که توقع از او نباید از دایره کسی که با خواندن «یک هلو هزار هلو» چپ و مارکسیست شده است، فراتر رود.

این گونه طبقاتی کردن هر دم باز دم فردی و شخصی و اجتماعی انسانها، بیش از هرچیز میراث کمونیسم چینی و آموزش های چپ ارودگاهی است. بر سر امثال بهمن شفیق هنوز آموزشهای مائو و کتاب سرخ او، فرامین مذهبی «علیه لیبرالیسم» و «علیه پوچی«، «علیه نظامیگری» و تبلیغات ایدئولوژیک کمونیسم اردوگاهی و اراجیفی چون «زنآشویی پرولتری«، سنگینی میکند. تصور همگان این بود که این آئینامه های مذهبی «چپ مریخی«، در ایران به خاک سپرده شده باشد. تصور میشد که چپ روشنفکری در ایران، جنگ شخصی و فردی با مظاهر زندگی در یک جامعه سرمایه داری و تحریم روبنای فرهنگی و …، را جایگزین جنگ در عرصه های اجتماعی و سیاسی کرده باشد! اما پدیده بهمن شفیق نشان میدهد این سنت جاندارتر از اینها است.

مدل «رنگین کمان» این چپ در غرب، همان قشر روشنفکری است که از منش و سلیقه زندگی شخصی خود، پلاتفرم سیاسی ساخته است. تا تحت عنوان مبارزه «ضد راسیستی» به جای شرکت در تحرکات اجتماعی علیه نژاد پرستی، با تحریم غذای «مک دونالد» بعنوان محصول «طبقاتی» انحصارات امپریالیستی، از فروشگاههای خارجی و قومی و مذهبی، خرید کند. کمپانی های بزرگ را که در آنها طبقه کارگر از حداقل حقوق و تامینی برخوردارد است را تحریم میکنند و در مقابل تجارت و صنعت عقب مانده ارباب و رعیتی حاشیه شهرهای بزرگ را که در کارگاههای آن کارگرش ۱۶ ساعت بدون حداقلی از تامین اجتماعی چون برده کار میکند، را تقدیس میکنند! چرا که این کسب و کار حاشیه ای و این خرده بورژوای عقب مانده را به مقام «خلق» ارتقا داده است. تا با نشست و برخاست با او، و معاشرت با «خلق و «عوام«، احساسات انقلابیگری خود را تسکین دهد! این همان چپی است که مراسم جشن و شادی اجتماعی را برای کودکان خود تحریم میکند، و به جای آن موعظه هایی از جنس موعظه های بهرنگی، در مورد معایب و مضار تمدن و مصرف، سر میدهد.

در توصیف این چپ و نوع انقلابیگری آن، هیچ چیز گویا تر از دیدن سریالهای تلویزیونی شهروند اسمیت، «سیتیزن اسمیت«، نیست. شهروند اسمیت یک سریال قدیمی انگلیسی است که اواخر دهه هفتاد میلادی ساخته شده است. و داستان یک گروه کوچک و جوان چند نفره پارتیزان – انقلابی شهری، ساکن توتینگ، یکی از محلات جنوب لندن است. گروهی که خود را «جبهه خلق توتینگ» می نامد که برای «پیروزی خلق» و «آزادی توتینگ» میجنگد. این گروه درعین حال خود را مارکسیست های جوان هم مینامد که شهروند اسمیت رهبر آن چند نفر است که قرار است انقلاب را رهبری و به پیروزی برسانند! شهروند اسمیت که ریخت و قیافه چپی و منحصر به فردی دارد، هر روز از «پاپ» و بار محل زندگی اش، تا خواروبار فروشی سرکوچه، با مشت های گره کرده و قیافه ای طلبکار، مشغول «مبارزه طبقاتی» از نوعی است که بهمن شفیق توصیه میکند! او هم، در هر دم و بازدم، قدم زدن و خوردن و خوابیدن، برهرچه که می بیند و می شنود مهر «طبقاتی» میزند! و مدام فریاد «زنده باد خلق قهرمان» هم سرمیدهد! و به این ترتیب هر روز مراسم مذهبی خود را به جا میآورد. بیننده تصور میکند که این موجود نا مربوط به زندگی و کار و سوخت و ساز اجتماعی، احتمالا از کرات دیگر نزول کرده باشد و اگر خون رگهایش را هم تست کنی، احتمالا سبز رنگ از آب در خواهد آمد. باید از بهمن شفیق خواست که با دیدن این فیلم بار طبقاتی آن را معلوم کند، تا مریدان مکتب ایشان بدانند که آیا دیدن آن از نظر طبقاتی مجاز است یا نه.

تز پنجم

کودکان مرفه از کودکان فقیر بیزارند، به این خاطر باید احساس گناه کنند!

بهمن شفیق برای تبدیل کردن رساله مذهبی خود به یک نقد سیاسی، از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است. علاوه بر فحاشی های شخصی، دست در انبان عقب مانده ترین تفکرات مذهبی و خرافی کرده است و میلیونها و میلیونها کودک متولد خانواده های مرفه را متهم میکند که از کودک خانواده های فقیر «متنفر» اند! تا با این «مجرمیت» بتواند تئوریهای تفرقه افکنانه و عقب مانده صمد را توجیه کند. همچون اعقابش صمد بهرنگی او هم یک «گناه جمعی» برای میلیونها کودکی که کمترین نقشی در سازمان دادن تبعیض و استثمار و فقر ندارند، را متهم میکند که با نفرت از فقرا متولد میشوند! و به این خاطر حق شان است که مجازات شوند و «احساس گناه» کنند! این تبین شنیع از انسانی که ذاتا گناهکار بدنیا میآید و باید مجازات شود، روی دیگر سکه مذاهب قرون وسطایی است که معتقد است که فقرا و بی نوایان، گناه کار متولد میشوند و خداوند با نوشتن سرنوشت فقر و محرومیت برایشان، از آنها انتقام میگیرد.

این تببین متکی به همان منطق بیمار و ضد انسانی از زن در مذاهب است. که زن پلید و فاسد بدینا می آید و مستحق مجازات، کنترل و… از جانب مرد است. این تبیین به همان منطقی متکی است که کودک فلسطینی را محق میداند که از کودک اسرائیلی تنفر داشته باشد و کودک اسرائیلی را تشویق به امضا بمب هایی میکند که قرار است بر سر کودک فلسطینی فروآید! و کودک فلسطینی را به عملیات انتحاری علیه کودک اسرائیلی میکشاند. منطق یکی است! یکی به نام ملت و ستم ملی و دیگری به نام طبقه و تنفر طبقاتی! باید محیط رشد و پرروش کودکان را از این سموم، که منافع کودک را فدای منافع ایدئولوژیک، مذهبی، ملی و قومی، خانواده، جنبش های سیاسی و مذهبی و قومی میکند، محفوظ نگاه داشت. در این مورد علاقمندان میتوانند به ادبیاتی که در سایت «اول کودکان«، سایت زیر، منتشر شده است، رجوع کنند.

www.childrenfirstinternational.org/farsi/av-asnad/av-sanadtasis.htm

برای دانشجوی معترض طبقه متوسط، که از کتابهای «کودکانه«، صمد و علی اشرف درویشیان، و نه مارکس و انگلس و یا حداقل موقعیت طبقاتی خود، متوجه شده است که در جامعه شکاف طبقاتی و فاصله فقر و ثروت هست، راهی جز «احساس گناه» و تلاش برای پاک کردن این «احساس گناه«، باقی نمی ماند. این گرایش شناخته شده ای در جهان است. که خود بورژوازی در سراسر جهان در مقابل فجایعی که آفریده است، به آحاد و افراد بورژوا، طبقه متوسط، و طبقه کارگر، تزریق میکند.

صدها میلیون سفید در آمریکای شمالی را، کودک و بزرگ، کسانی که در فجایعی که نسل های قبل تر مهاجرین به این قاره برسر سرخپوستان آورده اند دخالتی نداشته اند، «گناهکار» میخوانند! و آنها را به سرخپوستان «بدهکار«! سفیدان به خاطر رنگ و خونشان دستجمعی «شریک جرم» اعلام شده اند! و نام همه «سرخپوست زادگان» نسل های جدید را بعنوان «قربانیان» و «صاحبان اصلی آمریکا» ثبت کرده اند! نسلهای جدید «قربانیان» را در قبایل سرخپوستی حفاظت شده در کانادا و آمریکا، که بدویت و عقب ماندگی شان کاملا از گزند تمدن و بهداشت و آموزش و «انتگره شدن» در جامعه مدرن امروز «محفوظ» نگاه داشته است، محبوس کرده اند. تا رهبران مفت خور و «خودگماره» این قبایل سرخپوست، بتوانند از امتیازات ویژه برخوردار شوند. و بعلاوه و مهمتر این که به این ترتیب با ابدی کردن فاصله و . شکاف نژادی بین دو بخش از شهروندان جامعه، بر نژاد پرستی و تبعیض بنیادینی که در نظام هایشان تولید و بازتولید میشود، سرپوش بگذارند.

افسار نژادپرستی علیه سرخپوستان و سیاه پوستان و مهاجرین را رها نگاه داشته اند. و با دامن زدن به «احساس گناه» و باز کردن راههای تسکین آن، سیستم شان را از گزند جنبشهای اعتراضی اجتماعی طبقه کارگر علیه نژاد پرستی و تبعیض و فقر، محفوظ نگاه میدارند. و بهمن شفیق این مکانیزم را «مبارزه طبقه کارگر» میخواند!

برای تسکین احساس گناه این طبقه متوسط و مرفه، دو راه باز است. یا خود زنی به شیوه مذهبیون، و همدردی با حسین وشهدای کربلا! و یا پیدا کردن جای خود در سلسله مراتب یکی از نهادهای خیریه ای بورژوایی، پرداخت دیه و جزای «گناههای» نظام و سیستم! بهمن شفیق برای انقلابیونی از جنس خود، راه اول، یعنی «خود زنی» علوی، را توصیه میکند.

این تراوشات مذهبی، ربطی به مارکسیسم که نقطه عزیت اش که انسان است، ندارد. این اراجیف ربطی به مارکسیسم که علم رهایی طبقه کارگر و علم رهایی بشریت از جامعه طبقاتی با همه تناقضاتش است، ندارد. کمونیسم گرایشی در درون خود طبقه کارگر است، گرایشی که برای پیروزی به علم رهایی خود، یعنی مارکسیسم، نیاز دارد. و مارکسیسم را نه با احساس گناه مذهبی یا تنفر بیمارگونه که با آگاهی باید آموخت. مارکسیسم به اخلاقیات مذهبی برای رسوخ در میان طبقه کارگر و کمونیسم طبقه کارگر نیازی ندارد. و روشنفکر کمونیست، از هر طبقه و با هر زبان و نژاد و جنسیت و … تنها و تنها با اتکا به تعلقات انسانی خود، «امانیسم» و همدردی انسانگرایانه اش، و در جستجوی پاسخی به تناقضات جامعه سرمایه داری است، که به مارکسیسم، علم رهایی طبقه کارگر، روی میآورد. روشنفکر کمونیستی که در دنیای ذهنی و مادی خود، طبقه کارگر را، بعنوان تنها نیروی نجات بخش در یک نظام سرمایه داری، با نگاه مارکس کشف میکند. نفرت پراکنی روشنفکر ناراضی خرده بورژا در اعتراض به مصائب جامعه سرمایه داری، و رویکرد عقب گرا و گذشته پرست اش، ربطی به مارکسیسم و طبقه کارگر ندارد.

کمونیسم جنبش رفع موانع و حل تناقضاتی است که در مقابل انفجار رفاه و سعادت و خوشبختی برای همگان، سد بسته است. یعنی جنبش لغو مناسبات تولیدی سرمایه داری، و لغو طبقات به تبع آن، است! کمونیسم ربطی به نظریه های جهان سومی و «پولپتی«، «فقر به تساوی«، و «اردوی کار اجباری» ندارد. طبقه کارگر برخلاف خرده بورژوای ناراضی از کم رونقی کسب و کارش، نه یک عنصر گله مند و «مخالف جامعه مصرفی«، که طبقه ای پویا و پیشرو است. طبقه کارگر خواهان دسترسی خود، سازندگان این جهان سرشار از رفاه و سعادت، به تمام «مصرفی» است که شایسته او و همه احاد جامعه است. انقلاب کارگری و سوسیالیسم، با لغو استثمار و محو طبقات، قرار است این هدف را برآورده کند.

آرمانخواهی کمونیستی که مانیفست مارکس و انگلس، بعنوان هدف غائی کمونیستها، اعلام میکنند، میگوید که:

«بجاى جامعه کهن بورژوازى، با طبقات و تناقضات طبقاتيش، اجتماعى از افراد پديد ميآيد که در آن، تکامل آزادانه هر فرد شرط تکامل آزادانه همگان است.»

و آرمانخواهی امثال صمد بهرنگی و بیژن جزنی که بهمن شفیق به آنها مفتخز است، عبارت است از بازگشت به گذشته از نظر فرهنگی، و از نظر اقتصادی، ساختن یک جامعه سرمایه داری «مستقل» با صنایع «مستقل» از امپریالیست.

مارکسیسم معتقد است که انسانها با قرار گرفتن در مناسبات تولیدی معینی، و قرار گرفتن در موقعیت های متفاوت و متضادی در این مناسبات تولیدی، از خود بیگانه میشوند. و مقهور همان نیرویی میشوند که خود به آن شکل داده اند و آن را همچون پروردگاری بر فراز سر خود، نشانده اند. طبقات، محصول مناسبات تولیدی است. و مناسبات تولیدی طبقات را تولید و بازتولید میکند. در نظام سرمایه داری، که همه چیز در آن بصورت کالا قابل خرید و فروش است، یک طرف این مناسبات صاحب سرمایه است و طرف دیگر صاحب کالایی بنام نیروی کار. صاحب سرمایه، با در اختیار داشتن و خرید نیروی کار، آن را در پروسه تولید مصرف میکند. نیروی کار، تنها کالایی است که طی مصرف آن، ارزشی بیش از ارزش مصرف شده خود تولید میکند. یعنی ارزش افزایی میکند. ارزش اضافه ای که به خود او باز نمی گردد، بلکه به تصاحب صاحب سرمایه در میآید. و این استثمار و لغو آن شاه کلید حل معمای مبارزه با نظام سرمایه است.

کارگر در نظام سرمایه، برده مزدی، است که برخلاف اعقاب برده خود، صاحب کار و صاحب سرمایه مسئولیتی در قبال زندگی او و خانواده اش ندارد. صاحب سرمایه نیروی کار کارگر را مصرف میکند، و به اندازه ای که کارگر بتواند زنده بماند و روز بعد باز مصرف شود، به او بخش ناچیزی از محصول کارش را بعنوان دستمزد، میپردازد. به اندازه ای که برای معاش و زنده ماندنش، کافی باشد. و هر زمانی هم که سرمایه به نیروی کار کارگر نیاز نداشت، آن را بدور میآندازد و «بیکار» میکند.

تولد یک انسان در این رابطه و این مناسبات استثمارگرانه، در هر طرف این مناسبات، کارگر یا بورژوا، یک قرعه کشی، و شروع انسانی است که باید انساندوستی غریزی اش، در محیطی شاد و مرفه و سالم، و از جمله با ممنوعیت خشونت علیه او، گسترش یابد و با آگاهی و عشق به همنوع و نه احساس گناه، بتواند برای تناقضات جامعه ای که در آن زندگی میکند، پاسخ خود را بیابد.

رفاه و شادی و خوشبختی و تکامل آزادنه انسان، جایی در آرمانخواهی شرقی و مذهب زده امثال بهمن شفیق ندارد. «سوسیالیسم» پل پتی، فقر به تساوی، نهایت خوشبختی است که آرمانشان را می سازد! عشق و علاقه صمد و بهمن شفیق به کودکان فقیر، تغییری در این واقعیت نمی دهد.

تز ششم

ثریا شهابی ظاهرا از آن موج انقلابیگری، دهه چهل و پنجاه، تاثیر نگرفته است.

خوشبختانه این تز کاملا درستی است.

تز هفتم

«لعنت شیطان» بر منصور حکمت!

یک بار جنبشی که امثال شریعتی و آل احمد و بهرنگی و بیژن جزنی شخصیتهای آنند، و برخی شان به خود «مارکسیست» میگفتند، تلاش کرد و در مقاطعی موفق شد، که مارکس را از دسترس طبقه کارگر و کمونیست ها در ایران، دور نگاه دارد!

امروز بهمن شفیق، نماینده آن جنبش شکست خورده، لبریز از نفرت و خشم از شکست اجتماعی جنبش خود، نفرت از جنبش و کسی که به این شکست قطعیت سیاسی و تئوریک داد، میخواهد در مقابل دستآوردهای جنبش کمونیستی و مارکسیستی ایران، دستآوردهای منصور حکمت، همان نقش را بازی کند. آنهم به شیوه مقاله مربوطه.

و برای این کار، لازم است دست در تابوت جنازه ای دفن شده «موتور کوچک و بزرگ» کند تا بهروسیله «حکمت» و گنجینه غنی تئوریکی او را از دسترس طبقه کارگر دور کند. این تلاش بی حاصلی است. برای این کار باید به اندازه همه تئوریهای و جنگ های نظری و پراتیکی حکمت، کار جدی کرد و زحمت کشید.

به علاقمندان توصیه میکنم که بخصوص مقالات زیر از منصور حکمت را بخوانند. آنها را میتوان از سایت آرشیو حکمت، http://www.hekmat.public-archive.net، دریافت کرد.

ماهواره و آل احمد های پلاستیکی

اسطوره بورژوازی ملی و مترقی ، یک و دو

از منظر اژدها

تاریخ شکست نخوردگان

۱۹ نوامبر ۲۰۱۲