در ضرورت نقد نوین ادبی, نامه ای به میم . حجری

میم حجری ِ عزیز! سلام

اینجا که منم نیمه شب است و به زبان قراردادی ،ساعت دو و نیم بامداد و تازه نیم ساعتی هست که بخش پایانی ِ «سیری در شعری از رهیاب» ترا خوانده ام و دریغم آمد بدلیلی که خواهم گفت ، از کار ارزشمندی که میکنی قدر دانی نکنم و میدانم که البته نه ترا به سپاس ما چشمداشتی هست ونه البته -همانگونه که بی گمان تو نیز میدانی – ما که شعر تهیدستان و ستمدیدگان میسرائیم ؛ به « نفرین ها و آفرین ها » می اندیشیم !

اولاً : پیش از هر چیز باید در خصوص ِ درک و استنباط شما از منظور و مقصود شاعر از این شعر  تصدیق کنم که «روح کلی و اندیشه و احساس ِ غالب» بر این شعر را بخوبی و درستی گرفته اید ! اصل ندائی که از دل ِ شاعر برخاسته و صدایش در کوه ِ تن ِ او افتاده(1) و قلم به ثبت اش نشسته ، همانی ست که میدانید و گفته اید . غزل ِ بی سرو بی پایان بین / که زپایان بَرَدَت تا به سران (2) ما به آرمانگرائی ِ تاریخی- طبقاتی ، معتقد ، و همچنان پایبندیم!

ثانیاً : روش تحلیل شما دارای دو ویژگی یی ست که به نتائج فوق العاده و گاه ، شگفت انگیزی می انجامد :

یکم : قرار دادن همه ی اجزاء ابیات و مصرع ها بر روی میز تحلیل و بررسی جزء به جزء آنها بگونه ای که موردی از بیان شاعر از قلم ِ نگاه ِ تحلیلگرنیافتد ! اهمیت این نکته زمانی بیشتر آشکار میشود که توجه داشته باشیم که شعر ، و بویژه شعر کلاسیک ، و بالاخص غزل که میبایست  فرصت هر کلمه اش را برای بیان مقصود از دست نداد ؛ ظرفی نیست که «نگاهی کلی» را برتابد .

دوم : تحلیل نهایی ِ شعر و مقصود و منظور شاعر و درک روح کلی شعر او ، در پرتو ارتباطی سازواره ، یکپارچه ، و دیالکتیکی ِ تمامت اجزاء وابیات شعر؛ بگونه ای که بتوان بیان نهائی را در ترکیب یگانه ی آن جستجو نمود و تبیین ساخت .

نتایج رویکرد شما به این روش با دو ویژگی برشمرده ، وقتی با همدلی و همسخنی و هم اندیشی با متن و مولّف هم همراه میشود ؛ درخشان است بطوریکه گاه گویی به کنه ضمیر شاعر دست یافته اید !

تحلیل و تبیین های مربوط به مصداق ها ، موضوع آگاهی یا ناخودآگاهی ِ شاعر بهنگام سرودن شعر در خصوص یک مفهوم  ، تفسیر و تعریف برخی از مفاهیم از سوی تحلیلگر شعر، عدم پردازش به شعر از منظر و ابعادی دیگراز طرف صاحب تحلیل ، … مواردی هستند که البته میتوانیم و محقیم که در باره ی آنها اختلاف نظر و بحث و فحص داشته باشیم اما ،  در برابر آنچه در اینجا مد نظر ما ست مواردی ثانوی هستند و هیچ از ارزش کار شما – که در اینجا اصل ِ مطلب ِ ماست – ، نمیکاهند .

مطلب از این قرار است : دیریست که در مرزهای زبان و ادبیات و فرهنگ و هنر و بویژه شعر و بالاخص شعر و ادبیات انقلابی ما (ادبیات ِ کارگری که مطلقا!) کاری در خصوص نقد و بررسی و ارزیابی ، صورت نمیگیرد ! اشعار زیادی منتشر میشوند . داستانهایی در اینجا و آنجا درج میشوند . دریغ اما از نگاهی و توجهی و بررسی و ارزیابی و نقادی و تحلیل و تبیینی ! هم اگر گاه گاهی در باره ی  دفتر و دیوانی ، مطلبی میبینیم ، در واقع آن هم معرفی و اغلب ، تعریف وتمجیدی ست که توسط دوست و آشنایی بنابدلائلی و در اکثر موارد بعنوان مقدمه ای بر انتشار آن ها مینگارند و البته نیازی به گفتن نیست که چنین معرفی و تعاریفی ، کمکی به بازشناسی وضع  ومیزان ِ ارج و قدر ِ آثار و ارتقاء سطح کیفی ِ آنها نمی کنند . خلاف اینها هم از حیث شکل ِ «موضعگیری» ، همینطور ؛ یعنی مواردی هم که بصورت کامنت هایی سست وعقده گشایانه و غیر فنی و سطحی – هر چند در باره ی اشعاری سخیف و ضعیف و سطحی – گذاشته میشوند نقش ِموثر و مفیدی در این زمینه بجای نمیگذارند .

در چنین اوضاع و احوالی ست که نقد و ارزیابی هایی از شما در وبلاگتان منتشر میشود و ابن همان کار ارزشمندی ست که جای تقدیرو سپاس دارد . بی گمان اما ، ما به یک نهضت ِ نقد و ارزیابی و تحلیل و تببین شعر و ادبیات انقلابی و بویژه ادبیات کارگری نیازمندیم . ادبیات ما ، شعر ما ، هنر در تبعید ِ ما به چنین نهضتی نیازمند است .

کیست که نداند که تا خون ِ ادبیات و شعر و هنر بر رگهای مبارزات رهائیبخش دوانده نشود ، همه ی مبارزه ی تاریخی – طبقاتی ، سست و بی حال و بی رمق و عقیم خواهد ماند .مااگر میخواهیم و بر آنیم تا ادبیات ما بر خلاف آنچه جمهور ِ ارتجاع و جمهوری ِ ارتجاعی میخوا هند ومیطلبد ، پا برجا و استوار بماند و ارتقاء یابد و متناسب با نیازهای دوران و همپای مبارزاتمان پیش رود ، بدون تردید باید نهضتی ادبی و لاجرم نقد ادبی راه اندازیم .

پاینده باشی و قلم ات مستدام باد !

ساعت : 5:115 بامداد13آبان 1390

پاورقی :

1-    اصل ندا در دل بود ، در کوه ی تن افتد صدا ….دیوان شمس

2-    دیوان شمس