دایرة المعارف روشنگری 
ش. میم بهرنگ
ولادیمیر ایلیچ لنین (1870 ـ 1924)
- · امپریالیسم[1]، بمثابه عالی ترین و آخرین مرحله توسعه سرمایه داری در گذر از قرن نوزدهم به بیستم میلادی تشکیل شد.
- · لنین در کتاب خود تحت عنوان «امپریالیسم، بمثابه عالی ترین مرحله سرمایه داری»، امپریالیسم را به شرح زیر مشخص می کند :
| مشخصه اول |
- · تمرکز تولید و سرمایه، به مرحله ای از توسعه خود می رسد که انحصارات تشکیل می یابند، انحصاراتی که در حیات اقتصادی نقش تعیین کننده بازی می کنند.
| مشخصه دوم |
- · ذوب سرمایه بانکی و سرمایه صنعتی در یکدیگر و پیدایش الیگارشی مالی بر اساس سرمایه مالی.
| مشخصه سوم |
- · صدور سرمایه اهمیت خاصی کسب می کند.
| مشخصه چهارم |
- · تشکیل اتحادیه های سرمایه داران انحصاری بین المللی و تقسیم جهان میان خود.
| مشخصه پنجم |
- · پایان تقسیم مناطق جهان[2] میان قدرت های بزرگ سرمایه داری و شروع جنگ میان آنها برای تقسیم از نو.
- مشخصه اصلی امپریالیسم، انحصار است (انحصارات و اتحادیه های اقتصادی از قبیل تراست و کارتل که برپایه تمرکز تولید و سرمایه بوجود می آیند.)
- انحصارات قله های فرماندهی اقتصادی را تسخیر می کنند و شرکت ها و مؤسسات دیگر را تحت سیطره خویش در می آورند.
- با تشکیل سرمایه داری انحصاری، رقابت آزاد کاپیتالیستی که مشخصه مرحله ما قبل انحصاری سرمایه داری بود، جای خود را به انحصار می دهد و رقابت در مرحله بالاتری، عمدتا در سطح انحصارات صورت می گیرد و فرم ها و دامنه بی سابقه ای کسب می کند.
- نیروی محرکه و شالوده وجودی امپریالیسم کسب سود انحصاری است.
- سلطه انحصارات تضاد اصلی سرمایه داری را، یعنی تضاد میان تولید اجتماعی و تصاحب کاپیتالیستی (اضافه ارزش و غیره) را حدت می بخشد.
- انحصار چارچوب ملی را منفجر می سازد و سیستم استعماری امپریالیستی را بوجود می آید.
- · اما برای تشخیص امپریالیسم، مشخصه اقتصادی آن کفایت نمی کند.
- لنین به خودویژگی های امپریالیسم اشاره می کند.
- امپریالیسم، بمثابه سرمایه داری انحصاری، سرمایه داری گندنده، انگلی و میرنده در دوران انقلابات پرولتری است.
- گندیدن و خصلت انگلی امپریالیسم، عمدتا، در نکات زیر خود نمائی می کنند :
- در توسعه اقتصادی و سیاسی ناهمگون کشورها و رشته های صنعتی منفرد.
- در عدم استفاده کافی از تولید و تکنیک مدرن.
- در وجود اقشار و دول مفتخور[3] (که منبع درآمدشان نزول سرمایه های خویش و یا باجگیری و غارت ثروت دیگران است. مترجم)
- در نظامی کردن اقتصاد، که در حال حاضر مهمترین فرم نمودین آن را تشکیل می دهد.
- سلطه سرمایه انحصاری بطور روزافزونی با منافع ملت خودی و با منافع مجموعه خلق های صلح جو در تضاد قرار می گیرد.
- امپریالیسم به معنی ارتجاع مطلق است. (لنین)
- در جریان توسعه امپریالیسم، سرمایه داری انحصاری ـ دولتی تشکیل می گردد.
- بعد از جنگ جهانی اول، بویژه بدنبال پیروزی انقلاب اکتبر، بحران عمومی سرمایه داری را تضعیف می کند.
- بحران عمومی سرمایه داری خصلت های انگلی امپریالیسم را شدت می بخشد.
- مدت مدیدی تصور می شد که امپریالیسم بعد از تشکیل سیستم جهانی سوسیالیسم، بعد از جنگ حهانی دوم، فروپاشی سیستم استعماری و پیدایش جنبش های رهائی بخش ملی، دیگر تأثیر تعیین کننده ای در حوادث جهانی ندارد و عامل تعیین کننده در حوادث جهانی سیستم سوسیالیستی است.
- این تصور واقع بینانه ای نبود.
- (مراجعه کنید به «کمونیست ها اکنون!» آرشیو سلطان پور، سایت فرهنگ توسعه. مترجم)
- تا زمانی که امپریالیسم وجود دارد، خطر جنگ نیز وجود خواهد داشت.
- زیرا تضاد اصلی امپریالیسم ریشه اقتصادی جنگ را تشکیل می دهد.
- مراجعه کنید به
- سرمایه داری انحصاری ـ دولتی.
پایان
[1] Imperialismus [lat]
[2] die territoriale Aufteilung der Erde
[3] Rentierschichten und Rentierstaaten